Ικαρία: 100 Πράγματα Που Δεν Γνωρίζει Κανείς Για Το Νησί
Ικαρία: Ο Ικαριώτης δημοσιογράφος Γιώργος Λυκουρόπουλος εξηγεί γιατί το νησί δεν είναι μόνο τα πανηγύρια και οι αιωνόβιοι κάτοικοί του
Αν κοιτάξεις από ψηλά, η Ικαρία μοιάζει με ένα μακρόστενο σάντουιτς. Ή με μια λίγο στραβή φραντζόλα ψωμί. Ένα σχήμα που αποτυπώθηκε στην αρχαία ονομασία της «Δολίχη».
Κοιτάς από ψηλά γιατί στην Ικαρία πας με αεροπλάνο -και με αεροπλάνο. «Αα, έχει αεροδρόμιο η Ικαρία;», μια συνηθισμένη φράση ανυποψίαστων υποψήφιων τουριστών που κάποτε τη μπέρδευαν με την Ιθάκη, ενώ άλλοι την τοποθετούν στα Δωδεκάνησα. Όχι, ούτε στο Ιόνιο είναι ούτε στα Δωδεκάνησα. Ανήκει στο Βόρειο Αιγαίο -και μάλιστα διοικητικά υπάγεται στη Σάμο. Μην ψάξετε, παρ’ όλα αυτά, ομοιότητες με τους Σαμιώτες.
Οι Ικαριώτες έχουν βαρεθεί να τους μιλάνε για τα στερεότυπα που δημιούργησε το ωφέλιμο, κατά τα άλλα, μάρκετινγκ της τελευταίας δεκαετίας περί μακροζωίας. Όχι ότι δεν υπάρχει. Υπάρχουν και οι γιαγιάδες και οι παππούδες των 100 plus ετών -πρόσφατα η πιο γνωστή από το ορεινό χωριό Βρακάδες γιόρτασε τα 110. Αλλά κυρίως οι Ικαριώτες βαριούνται να μιλάνε οι άλλοι γι’ αυτούς -και να λένε τα ίδια και τα ίδια. Ειδικά οι νεότερες γενιές που ανοίγουν τα μαγαζιά τους και το πρωί και όχι μόνο τη νύχτα όπως είναι γνωστό για το χωριό Χριστός Ραχών. Επιπλέον γιατί στον φούρνο που άφηνες κάποτε τα λεφτά κι έφευγες, πληρώνεις πια κανονικά και ο ιδιοκτήτης είναι εκεί και γιατί Ικαρία δεν είναι μόνο τα πανηγύρια –παρόλο που είναι και τα πανηγύρια.
«Γκραν Κάνυον» και φύση-ζούγκλα
Από ψηλά -στην Ικαρία πετάνε από Αθήνα οι Aegean και Sky Express κι από Θεσσαλονίκη μέσω Λήμνου η Aegean– ο επισκέπτης καταλαβαίνει γρήγορα ότι το νησί δεν είναι flat. Στο μακρόστενο σώμα του υπάρχουν χαρακιές σε ένα μήκος της κορυφογραμμής, 40 χιλιομέτρων, με σημείο αναφοράς το βουνό «Αθέρας» που φτάνει σε ύψος 1.040 μέτρων. Χαρακιές από τα βουνά, τις χαράδρες, τους λόφους και τους γκρεμούς και τις εκβολές των ποταμών μέχρι τη θάλασσα. Ένα χαρακωτό μωσαϊκό από τη νότια πλευρά της πρωτεύουσας που ονομάζεται Άγιος Κήρυκος μέχρι και τον περίφημο «κάβο Πάπα», το ακρωτήρι με έναν διάσημο φάρο στα βορειοδυτικά του νησιού.
Αν αρχίσεις την οδήγηση από την πρωτεύουσα προς τη διάσημη, τουριστική, εμπορική, δημοφιλή βορειοδυτική πλευρά του Αρμενιστή και των Ραχών, διασχίζεις τα εξής τοπία: α) Βουνά γυμνά με μελίσσια και θυμάρια απ’ όπου αγναντεύεις απέναντι τους Φούρνους. β) Βουνά με ανεμογεννήτριες μέχρι το δρόμο για το Πλωμάρι. γ) Τοπίο απότομο με γκρεμούς από το Πλωμάρι και το Μονοκάμπι μέχρι το Μηλιωπό –κάποιοι φοβούνται οδηγώντας να κοιτάξουν προς τα κάτω –αν έχεις υψοφοβία απόφυγέ το. δ) Ξαφνικά βλάστηση και δέντρα και πηγές και νερά που περνάνε δίπλα από τους δρόμους που οδηγείς όσο φτάνεις στο Καραβόσταμο. Κι ύστερα τα σπάνια πετρώματα. Από τον σχιστόλιθο του νότου στα μάρμαρα και τον ασβεστόλιθο της κεντρικής Ικαρίας και στον γρανίτη της βόρειας πλευράς.
Παλιότερα, λόγω του ότι υπήρξε τόπος απομόνωσης των εξορίστων κατά τον εμφύλιο, κάποιοι νόμιζαν ότι είναι ξερονήσι. Όμως όσο το road trip συνεχίζεται προς τα βόρεια, τόσο η φύση γίνεται πιο οργιώδης, με το περίφημο Δάσος του Ράντη, ανακηρυγμένο ως προστατευόμενο δάσος γεμάτο κέδρους όπου ο επισκέπτης δεν μπορεί να μπει αν δεν έχει ντόπιο συνοδό να ξέρει τις εισόδους και τις εξόδους.
Στη συνέχεια συναντάει τις καστανιές και τα πεύκα προς τις Ράχες, τον φυσικό όρμο του Να όπου καταλήγει ποτάμι που ξεκινάει από τα βουνά των Ραχών σε ένα τοπίο που έχει κηρυχθεί περιοχή Natura, τα 1100 είδη βοτάνων σε όλο το νησί, τα φυσικά ποτάμια και τα φράγματα που έφτιαξαν λίμνες στα βορειοδυτικά, και ξανά τη γύμνια και την αγριάδα του τοπίου μόλις στρίψεις από τα βόρεια (βλέπε οροπέδιο Πέζι και Άγιος Ισίδωρος) προς τη νότια πλευρά, δηλαδή προς τα χωριά Αμάλου, Κάλαμο, Τραπάλου, Καρκινάγρι, Μαγγανίτη.
Εκεί στα δυσθεώρητα ύψη ο επισκέπτης στέκει και φωτογραφίζει μαγεμένος από τον ορίζοντα προς το Αιγαίο και κάποια στιγμή έχει σαστίσει από το τοπίο που δεν μπορείς να συναντήσεις σε κανένα άλλο νησί. Η Ικαρία δεν είναι, αλίμονο, μόνο τα πανηγύρια –είναι η φύση και ένα τοπίο συγκλονιστικό, που γεωγραφικά συμπληρώνεται και από τον κεντρικό άξονα Μεσαριά –Μαγγανίτης– Πλαγιά, όπου ενώ πρέπει να οδηγήσεις ανάμεσα στα γυμνά βουνά, σταματάς συνεχώς να φωτογραφίζεις. Τεράστιοι βράχοι κρέμονται ή κείτονται στις πλαγιές σαν να έπεσαν από τον ουρανό κι εσύ νιώθεις αυτό που είναι ο άνθρωπος μπροστά στη φύση. Τόσο μικρός.
Τα πανηγύρια
Στην μετα-Covid περίοδο πανηγύρια δεν έγιναν. Κι ούτε εφέτος θα γίνουν. Παρ’ ό,τι το νησί μέχρι το Πάσχα ήταν απολύτως covid free. Η εφευρετικότητα των Ικαριωτών στην περίοδο του lockdown τους οδηγούσε σε μαζέματα σε αυλές και σπίτια. Οι κάτοικοι του νησιού είναι 9.000 απλωμένοι σ’ όλο το μήκος και το πλάτος· με κύριο όγκο κατοίκων στον Άγιο Κήρυκο, τον Εύδηλο και τις Ράχες. Για να καταλάβει κανείς το μέγεθος και τη δημοφιλία των πανηγυριών της Ικαρίας, στο διάσημο πανηγύρι της Λαγκάδας τον 15αύγουστο, μαζεύονται σ’ ένα εκπληκτικό τοπίο κάτω από πλατάνους στο «πουθενά» της βόρειας Ικαρίας, περίπου 3.000-5000 άνθρωποι. Μερικοί έρχονται και από το εξωτερικό μόνο γι’ αυτή τη φιέστα που θυμίζει Woodstock!
Είναι ένα ημερήσιο πανηγύρι που έχει γίνει διάσημο όχι μόνο γιατί από το μεσημέρι με τα κρασιά και τα πιώματα έχουν αρχίσει όλοι να χορεύουν σαν τρελοί αλλά και γιατί οι εικόνες που το συνοδεύουν με τους θαμώνες να φοράνε πλατανόφυλλα στο κεφάλι και να είναι σε διονυσιακή έκσταση μέχρι το βράδυ, θυμίζουν παγανιστικό σκηνικό. Αν βάλει κανείς στο youtube τις λέξεις-κλειδιά «πανηγύρι Λαγκάδας» ή «ικαριώτικος Λαγκάδα» κλπ θα καταλάβει την ένταση του πράγματος. Στις υπόλοιπες περιοχές τα πανηγύρια είναι συνάξεις των χωριανών μαζί με τους επισκέπτες.
Ο Νότος, τα ιαματικά λουτρά και οι Σεϋχέλλες
Πού να πας –και πού να πρωτοπάς. Τα δρομολόγια των πλοίων τα διαχειρίζεται η Blue Star με τα πλοία Blue Star Mykonos στο Λιμάνι του Ευδήλου και Hellenic Highspeed (εφετινή προσθήκη), Blue Star Chios και Διαγόρας στο λιμάνι του Αγίου Κηρύκου. Αν πας χωρίς αυτοκίνητο, φρόντισε να νοικιάσεις. Το νησί είναι μεγάλο και καλό είναι να μην πας για τρεις μέρες. Από 5 ως 10 ημέρες είναι μια «νορμάλ» επιλογή για να δεις και να βιώσεις πράγματα. Από 10 ως 20,30 μέρες πας για…δήμαρχος.
Το νησί έχει βορρά και νότο με διαφορετικούς καιρούς, διαφορετικούς αέρηδες, τοπία και εικόνες. Στο νότο από Άγιο Κήρυκο θα πας στον Φάρο, στον Άη Γιώργη με εκπληκτικές παραλιούλες, επίσκεψη στο βυζαντινό «Δράκανο» και βόλτα στην Αγία Κυριακή. Από την άλλη πλευρά της…νότιας πλευράς, την ανατολική, θα πας βόλτα στα Θέρμα με τα πολύ δυνατά, αλλά όχι εκσυγχρονισμένα στις εγκαταστάσεις τους, ιαματικά λουτρά. Κι αν προχωρήσεις στην κατεύθυνση προς τον Μαγγανίτη, θα περάσεις τη Λευκάδα, το Χρυσόστομο, τον Ξυλοσύρτη, το Λιβάδι, τους Βαρδαράδες και την Πλαγιά.
Αυτά τα χωριά που τα τιμάνε κυρίως οι ντόπιοι, δεν έχουν τουριστικά καταλύματα, έχουν καφενεδάκια, και τα σπίτια τους απολαμβάνουν έναν μαγικό ορίζοντα γιατί είναι κατακόρυφα χτισμένα στην πλαγιά του βουνού και σε οδηγούν προς την περίφημη παραλία «Σευχέλλες». Γιατί την ονόμασαν οι Ικαριώτες «Σεϋχέλλες; Κατ’ αρχάς γιατί ονομάζουν διάφορα πράγματα στο νησί τους με διάφορα «σουρεάλ» παρατσούκλια. Αναφορά θα δώσουν; Αυτή η παραλία «σχηματίστηκε» ουσιαστικά όταν κατά τη διάνοιξη ενός τούνελ σκάφτηκε το βουνό πάνω από την τοποθεσία, και τα βράχια που γκρεμίστηκαν προς τη θάλασσα έφτιαξαν μια αυτοσχέδια πρόσβαση σε έναν όρμο. Αυτός ο όρμος περικυκλωμένος από εκπληκτικούς λευκούς βράχους με μια πεντακάθαρη πρασινωπή θάλασσα έμοιαζε και μοιάζει τόσο εξωτικός που οι Ικαριώτες τον ονόμασαν Σεϋχέλλες.
Γούστο τους και καπέλο τους. Με το πέρασμα του χρόνου, πάνε πλέον τόσοι πολλοί επισκέπτες να το δουν και να ξαποστάσουν χωρίς νερό και καφέ. Ενδιαμέσως «γκρεμοτσακίζονται» να κατέβουν και υποφέρουν για να ξανανέβουν -κι έτσι, ένας ντόπιος από τον διπλανό Μαγγανίτη έβαλε για χάρη τους ένα βαρκάκι και τους έβγαλε από την ταλαιπωρία. Σε πάει, σε αφήνει και σου δίνει και κανένα νερό για να μην «κορακιάσεις». Με το αζημίωτο. Αν πας μετά τις 12 το μεσημέρι ψάχνεις πού να κάτσεις, κάπου κάθεσαι τέλος πάντων, βουτάς στα υπέροχα νερά και λες ότι κι εσύ στη ζωή σου, «πήγες στις Σεϋχέλλες». Το διαβατήριο θα σου κοιτάξουν;
Ο Βορράς, η Μεσακτή, τα ρεύματα και το σερφ
Βορρά στην Ικαρία λένε ό,τι ξεκινάει και πάει από το άλλο λιμάνι του νησιού, τον Εύδηλο μέχρι και το ακρωτήρι του «Πάπα». Road trip από Εύδηλο σημαίνει ότι περνάς από το «Φύτεμα», τον Κάμπο με ωραία παραλία για μπάνιο, την «Καλαμορίδα» (γιατί τη λένε έτσι τρέχα γύρευε), το Αυλάκι και το Γιαλισκάρι όπου αρχίζει και σε μαγεύει όλο το σκηνικό με ηλιοβασιλέματα, βαρκάκια και θάλασσες πρωτόγνωρες για τον επισκέπτη. Και ξαφνικά, όπως στρίβεις από το Γιαλισκάρι για να πας προς τον διάσημο Αρμενιστή, μια γλυκιά ζαλάδα από την ομορφιά σε πλημμυρίζει, καθώς στην παραλία Μεσακτή εκβάλλει ένα ποτάμι που κατεβαίνει από το βουνό και σταματάς να το φωτογραφίσεις. Μια από τις πιο όμορφες, πιο εντυπωσιακές και συνάμα κατά καιρούς επικίνδυνες, παραλίες του Αιγαίου, η Μεσακτή απλώνεται μπροστά στον έκθαμβο επισκέπτη.
Με τέσσερα beach bar, τουρνουά beach volley κάθε καλοκαίρι, ξαπλώστρες και ομπρέλες «άντε γεια», σχολή σερφ με ωραίους τυπάδες απ’ όλη την Ελλάδα και τα διάσημα κύματα. Όταν λέμε διάσημα εννοούμε ότι στα 7 μποφόρ μπαίνεις και παίζεις με επιφύλαξη, αν το κατέχεις αλλιώς δεν μπαίνεις. Στα 8 μποφόρ δεν μπαίνεις και πιθανόν δεν σε αφήνει ο ναυαγοσώστης να μπεις γιατί αν θες να κάνεις τον καμπόσο θα βρεθείς από τα ισχυρά ρεύματα τόσο βαθιά στο πέλαγος που ο μόνος που θα μπορεί να σε περιμαζέψει, αν δεν έχεις «χαιρετήσει», θα είναι ο καπετάνιος του «Blue Star Μύκονος» αν έχει εκείνη την ώρα δρομολόγιο ανοιχτά στο Αιγαίο για Πειραιά. Κύματα λοιπόν και εικόνες εντελώς hawaian tropic στη Μεσακτή και παρόμοια, στη διπλανή παραλία με την ονομασία «Λιβάδι» που κάποτε κρατούσε τα σκήπτρα σε κόσμο αλλά μετά παρέμεινε «παλιακή» και λίγο ντεμοντέ -αλλά πανέμορφη κι αυτή.
Ο Αρμενιστής και οι Ράχες
Στη δεκαετία του ’70 το πλοίο δεν έπιανε σε άλλο λιμάνι εκτός του Αγίου Κήρυκου. Μάλιστα, εκεί η πρώτη εικόνα που έβλεπε ο επισκέπτης ήταν γραμμένη, στον τοίχο του λιμενοβραχίονα, η φράση «Καλώς ήλθατε στο νησί του Ραδίου», ορμώμενη από το στοιχείο «ραδόνιο» που είναι άφθονο στα πετρώματα του νησιού και θεωρείται υπεύθυνο και για τις ιαματικές ιδιότητες των πηγών. Όταν μετά από χρόνια οι Ικαριώτες κατάλαβαν ότι μπορεί να φοβηθεί κανείς με το ράδιο δηλαδή να νομίσει ότι έφτασε στο νησί της ραδιενέργειας, αντικατέστησαν το καλωσόρισμα με τη φράση «Καλωσορίσατε στο νησί του Ικάρου» -και καθάρισαν.
Τότε, λοιπόν, λιμάνι στον Εύδηλο δεν υπήρχε. Και η υπέροχη ελληνική ακτοπλοΐα άφησε εποχή με τις στάσεις του πλοίου σε δύο χωριά –το Καρκινάγρι και τον Αρμενιστή– όπου οι επιβάτες κατέβαιναν με αερόσκαλα, σε βάρκα, ακολουθούσαν εντυπωσιακά οι βαλίτσες τους στη βάρκα σα να λέμε «belt no 2» στο αεροδρόμιο και μαζί με αυτά κατέβαινε στη βάρκα για να βγει στη στεριά και ό,τι άλλο χώραγε σ’ αυτήν, για παράδειγμα το μηχανάκι του επιβάτη. Αφού χωράει και το μηχανάκι. Γιατί να μην κατέβει;
Έτσι έγινε διάσημος ως προορισμός ο Αρμενιστής –και λιγότερο το απόμακρο και «σκληρό» στη φυσιολογία του Καρκινάγρι. Ο Αρμενιστής από ένα ψαροχώρι με μόλο και δύο ταβερνάκια στα 70s έχει εξελιχθεί στον top προορισμό για την Ικαρία στη σύγχρονη εποχή. Κουτουκάκια, μοντέρνα εστιατόρια, μπαράκια, καφετέριες, ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, σούπερ μάρκετ γκράντε, ATM και παράλληλα, ένα αγνάντι προς τις ακτές ειδυλλιακό -από τη μία στις παραλίες με τους λουόμενους και από την άλλη στο πέλαγος.
Κι έτσι, λίγο λίγο ο Αρμενιστής λειτούργησε ως επίνειο των Ραχών. Ποιες είναι οι Ράχες; Είναι ένα σύμπλεγμα πανέμορφων ορεινών χωριών με τις ονομασίες Άγιος Δημήτριος, Άγιος Πολύκαρπος, Καστανιές ή Τραγοστάσι, Χριστός (το πιο γνωστό και το «επίκεντρο») και πιο βόρεια οι Καρυδιές ή Προφήτης Ηλίας. Ωραία φύση, πλακόστρωτα και πλάτανοι, ταβερνάκια, μπαράκια, γλυκά και ο περίφημος μύθος των καταστημάτων στο Χριστό που άνοιγαν μόνο το βράδυ. Συνεχίζουν και ανοίγουν το βράδυ –ναι το σούπερ μάρκετ είναι ανοιχτό τη νύχτα. Τώρα όμως είναι ανοιχτά και το πρωί –και ο μύθος πάλιωσε.
Ζάλω και Φιλοσοφώ
Αν παραφράσεις το «πίνω και μεθώ», το motto των Ικαριωτών είναι το «ζάλω και φιλοσοφώ». Τον ιδιωματισμό «ζάλω» τον συναντάς και στην κρητική διάλεκτο, εδώ πήρε την πλήρη σημασία του με την ικαριώτικη ραθυμία του «βολτάρω ανέμελα» ή αν θέλετε «περιφέρομαι χωρίς σκοπό». Όσοι έχουν προσπαθήσει να ερμηνεύσουν την ικαριώτικη «σιέστα» οφείλουν, ως βάση της ανάλυσής τους, να πάρουν το «ζάλω» σαν εθνικό ικαριώτικο ρήμα. Η περίφημη προσπάθεια να εξηγηθεί η μακροζωϊα μέσα από τη διατροφή ή τη γαλήνη και την αταραξία των ντόπιων δεν έχει καλύτερη ερμηνεία από αυτό το «δεν έχω έγνοιες». «Τι κάνεις»; «Ζάλω». Δεν έχω έγνοιες, κάνω βόλτες, χαλαρώνω.
Δεν δουλεύουν; Δουλεύουν και πολύ. Σωματώδεις και δυνατοί, με έναν σπάνιο σωματότυπο, μερικοί γιγάντιοι και επιβλητικοί, δουλεύουν στα χωράφια βγάζοντας κηπευτικά για τα απαραίτητα, «φτιάχνουν κήπους», όπως λένε, παράγουν πολύ ωραίο μέλι σε μελίσσια απλωμένα σ’ όλο το νησί με χαρακτηριστική, πολύ ιδιαίτερη ποικιλία το «Άναμα», που βγαίνει από το ρίκκι, και είναι χρώματος πορτοκαλί έντονο και παχύρρευστο. Οι Ικαριώτες αγαπάνε υπερβολικά τον τόπο τους και σπάνια προσαρμόζονται στην Αθήνα -«δεν την έχω δει την Ικαρία, κάθε μέρα την ανακαλύπτω» είναι μια φράση ντόπιου που κοντεύει τα 90- και ζουν σχεδόν αυτόνομα. Αν είχαν την οικονομία της Κρήτης θα ήθελαν και αυτοί να γίνουν ανεξάρτητο κράτος· κι όμως έγιναν για λίγους μήνες το 1912, έβγαλαν ύμνο, σημαία και λάβαρο ως «Ελευθέρα Πολιτεία». Το 2012 για τα 100 χρόνια κυκλοφόρησαν στην αγορά του νησιού μπλουζάκια με αυτό το λογότυπο, καθώς και σημαίες και σηματάκια που έγιναν ανάρπαστα.
Το «φιλοσοφώ» έρχεται μετά το «ζάλω». Οι άντρες συχνά γίνονται ναυτικοί κι όταν γυρίζουν στο νησί, παίζοντας τάβλι στο καφενεδάκι πετάνε εκπληκτικές ατάκες για να σχολιάσουν τα δρώμενα –είναι χωρατατζήδες ακόμη και με το θάνατο. Την ίδια στιγμή σέβονται τις Καριωτίνες που είναι όμορφες και είναι οι αρχηγοί. Γιατί η Ικαρία, συν τοις άλλοις, για ιστορικούς λόγους, παρέμεινε ένα νησί με μητριαρχική δομή στην κοινωνία. Κι οι γυναίκες με τους άντρες είναι το ίδιο φιλελεύθερες και χαλαρές όπως θέλουν κι αυτοί να είναι μαζί τους.
Στην κοινωνική τους ζωή έχουν εφαρμόσει την ανταλλακτική οικονομία στην πράξη -ποτέ κανείς δε μένει χωρίς λεφτά, κάποιοι θα συνδράμουν με μια πρωτοβουλία στο χωριό να οργανωθεί ένα πανηγύρι, μια «μακαρονάδα» με τιμή για όλους ή «λουκουμάδες» για να φας και να προσφέρεις τον οβολόν σου που θα πάει στον κατά περίπτωση έχοντα ανάγκη συνάνθρωπό σου. Μια σπάνια κοινωνικοπολιτική μίξη επιρροών από απόψεις, από κουλτούρες, από την ιστορία και από τη φύση. Ένα νησί case study για τη χώρα και για τους ξένους που το μελετάνε. Πιο πολύ από ένας τόπος. Μια επιλογή ζωής.