«Ψαρεύοντας έρχεται η θάλασσα».Οδυσσέας Ελύτης
Παιδιά της πόλης, δύο οικονομολόγοι φίλοι που ζούσαν στη Λάρισα, «απογοητευμένοι από τη δουλειά μας», χωρίς «ένα τετραγωνικό μέτρο γης», αποφασίζουν το 2000 να πάρουν ένα χωράφι και να πειραματιστούν με τη φυσική καλλιέργεια.
Αυτή τη μέθοδο του Μ. Φουκουόκα που κάνεις έναν βόλο από χώμα πηλό βάζοντας μέσα σπόρους και η φύση αναλαμβάνει τα υπόλοιπα.
«Αλλά ασχολούμενοι με το χώμα και ψάχνοντας τον πηλό τον είδαμε και σαν δομικό υλικό, που είναι τόσο παλιό όσο και τα σπίτια», και η ζωή ανέλαβε τα υπόλοιπα.
Σήμερα είναι πρωτεργάτες της φυσικής δόμησης, έχουν χτίσει πάνω από 25 φυσικά σπίτια στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Μ. Βρετανία, Ιταλία, Κύπρο, Ρουμανία, Πολωνία), έχουν συνεργασία με επιστημονικούς φορείς (Πανεπιστήμιο Γλασκώβης, Αρχαιολογική Υπηρεσία, ελληνικά Πανεπιστήμια που ασχολούνται με τη φυσική δόμηση) αλλά και δήμους ή περιβαλλοντικές οργανώσεις, έχουν κατασκευάσει παραδοσιακά κτίσματα, απομίμηση αρχαίων οικίσκων αλλά και κανονικά σπίτια, ενώ έχουν «μυήσει» ακόμη και παιδιά Δημοτικού στη Λάρισα, καθώς μία από τις κύριες ασχολίες τους είναι τα εκπαιδευτικά εργαστήρια στις φυσικές δραστηριότητες.
Με γνώμονα πάντα την ελάχιστη ώς μηδαμινή επιβάρυνση του περιβάλλοντος και την αυτάρκεια, στα σεμινάριά τους μαθαίνεις «από το πώς να φτιάξεις το σπίτι σου, να παρασκευάσεις την τροφή σου μέχρι και την οδοντόκρεμα που θα πλύνεις τα δόντια σου», όπως είπε ο Κώστας Κοντομάνος στο efsyn που μαζί με τον Στέλιο Γκαγκάρα ξεκίνησαν την περιπέτεια η οποία σήμερα κινητοποιεί καμιά 30αριά άτομα συνεργάτες-τεχνίτες διαφόρων ειδικοτήτων, ενώ έχουν φτιάξει και την ΚΟΙΝΣΕΠ «Πρωτοβουλία για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη» για τη διάδοση βιώσιμων φυσικών πρακτικών και τεχνολογιών που αφήνουν το μικρότερο αποτύπωμα άνθρακα.
Με πρώτη ύλη από το φυσικό περιβάλλον, χώμα, άχυρο, κλαδιά, άμμο, νερό, ανακυκλωμένα ή επαναχρησιμοποιούμενα υλικά, απλά εργαλεία και πολλή προσωπική εργασία κατασκευάζουν σπίτια ακόμη και μέσα στον αστικό ιστό, που όχι μόνο δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τα κοινά σπίτια, αλλά είναι πιο υγιεινά, έχουν ελάχιστο περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος, ενώ με τον σωστό ενεργειακό σχεδιασμό και την εφαρμογή της βιοκλιματικής, οι ενεργειακές τους ανάγκες δεν ξεπερνούν το ένα τέταρτο αυτών ενός συμβατικού σπιτιού.
Πάνω απ’ όλα όμως έχουν μια «ασύγκριτη αίσθηση θαλπωρής και ποιότητας ζωής», όπως λέει ο Κώστας Κοντομάνος, που μένει σε ένα τέτοιο σπίτι εδώ και χρόνια και απαριθμεί τα οφέλη της φυσικής δόμησης: σπίτια χωρίς τοξικά, υγιεινά, δροσερά το καλοκαίρι και ζεστά τον χειμώνα και πάνω από όλα προσιτά.
Από τι υλικά είναι φτιαγμένα τα σπίτια;
Στα σπίτια που κατασκευάζουμε προσπαθούμε να χρησιμοποιούμε όσο το δυνατόν περισσότερα φυσικά και τοπικά διαθέσιμα υλικά. Αυτό συνεπάγεται μηδενικό ή ελάχιστο κόστος μεταφοράς και επεξεργασίας, άρα πολύ χαμηλό οικολογικό αποτύπωμα του σπιτιού. Επιλέγουμε υλικά που, ανάλογα με το μέρος, είναι άμεσα διαθέσιμα και σε αφθονία: πέτρα, χώμα, άχυρο, ξύλο, φύκια, τρίχες ζώων κτλ. Αν λοιπόν χτίσουμε στη Μάνη, θα χρησιμοποιήσουμε πέτρα, στις Πρέσπες χώμα και στη λίμνη Πλαστήρα τσατμά (τοιχοποιία από ξύλο και χώμα). Προσπαθούμε επίσης να ανακυκλώνουμε κάποια από τα πιο βιομηχανικά υλικά του σπιτιού (Κουφώματα, σωλήνες, πλακάκια).
Πρόκειται για κάτι καινούριο ή δοκιμασμένο από τεχνικής άποψης;
Αυτά τα σπίτια είναι τόσο παλιά όσο και η έννοια σπίτι. Η μόνη διαφορά είναι ότι στη κατασκευή τους πλέον χρησιμοποιείται και η σύγχρονη τεχνολογία και γνώση που τα κάνει πιο ανθεκτικά, εύχρηστα και αποτελεσματικά.
Πως γίνεται ο σχεδιασμός τους; Τι διαδικασία ακολουθείται;
Ο σχεδιασμός τους γίνεται ανθρωποκεντρικά, λαμβάνοντας υπ’ όψη τις πραγματικές ανάγκες και διαστάσεις των ανθρώπων που θα τα κατοικήσουν. Χρησιμοποιούνται οργανικά σχήματα, μοντέλα δηλαδή δανεισμένα από τη φύση. Τέλος δίνεται μεγάλη έμφαση στον ενεργειακό σχεδιασμό τους, ο οποίος μειώνει δραματικά τις ανάγκες τους σε ψύξη και θέρμανση.
Ποιο είναι κατά μέσο όρο το κόστος τους;
Το κόστος ξεκινά από πολύ χαμηλά (1.500-2.000 ευρώ) και κυμαίνεται ανάλογα με τα υλικά και τον τρόπο κατασκευής τους.
Πόσο καιρό ασχολείστε με τη κατασκευή τέτοιων σπιτιών και πως ξεκινήσατε;
Ασχολούμαι εδώ και επτά χρόνια, ξεκινώντας από ένα σπίτι που χτίσαμε με χώμα στον Νέσσωνα (κοντά στη Λάρισα). Ψάχνοντας στο διαδίκτυο για κάποιες φυσικές καλλιεργητικές μεθόδους που χρησιμοποιούν τον πηλό, ανακαλύψαμε τις δυνατότητες του ως δομικού υλικού. Αυτό βέβαια δεν είναι νέο, μιας και οι περισσότεροι κάτοικοι του πλανήτη εξακολουθούν να ζουν σε χωμάτινα σπίτια. Το νέο όμως είναι ότι εδώ και είκοσι χρόνια, ξεκινώντας από την Αμερική, εμφανίστηκε ένας νέος όρος, η φυσική δόμηση, η επιλογή δηλαδή του να χτίζεις με τοπικά, φυσικά υλικά και το μικρότερο δυνατό περιβαλλοντολογικό και οικονομικό κόστος.
Πως δουλέψατε σε αυτό το πρώτο σπίτι στον Νέσσωνα;
Καλλιεργήθηκε η ιδέα της κατασκευής μιας αγροικίας με βάση μια από τις πρώτες μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για γήινα σπίτια, το κομπ. Ο όρος κομπ(cob) προέρχεται από μια παλιά αγγλική λέξη που σημαίνει καρβέλι ψωμιού και σβόλος. Έχοντας προϊστορία χιλιάδων χρόνων χρησιμοποιούνταν μέχρι και τα μέσα του περασμένου αιώνα στην Αγγλία, όπου υπάρχουν πεντακοσίων χρόνων χτισμένα έτσι. Με τα χέρια και τα πόδια σχηματίζονται μάζες πηλού αναμεμιγμένου με άμμο και άχυρο, οι οποίες κόβονται σαν φραντζόλες και τοποθετούνται η μία πάνω στην άλλη διαμορφώνοντας μονολιθικές κατασκευές με μεγάλη σταθερότητα.
Πως λειτουργούσε αυτό το σπίτι σε σχέση με τις καιρικές συνθήκες;
Εκμεταλλευτήκαμε τη τεράστια θερμική μάζα των τοίχων για να ζεσταίνεται το σπίτι τους χειμερινούς μήνες, διατηρώντας σταθερή μια ελάχιστη εσωτερική θερμοκρασία14 βαθμών, όταν η εξωτερική αγγίζει το μηδέν. Για την ψύξη του σπιτιού υπάρχουν εισαγωγές αέρα χαμηλά στη βορινή πλευρά και εξαγωγές αντίστοιχα στα ψηλότερα σημεία του σπιτιού. Επειδή δεν έχει χρησιμοποιηθεί τσιμέντο ή άλλα συνθετικά υλικά στην τοιχοποιία το κτίριο αναπνέει και διαπνέει άριστα.
Όσον αφορά στις περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις;
Αν το σπίτι κάποτε γκρεμιστεί, μόνο η στέγη θα μείνει για να θυμίζει την ανθρώπινη παρέμβαση στη φύση. Αυτό είναι το σημαντικότερο λάθος που κάναμε στη κατασκευή του σπιτιού και σκοπεύουμε να την αντικαταστήσουμε με μια φυτεμένη.
Τα σπίτια αυτά είναι σταθερά; Τι γίνεται με σεισμούς, πλημμύρες κτλ;
Λειτουργούν άψογα, από τις ακραίες κλιματολογικές συνθήκες τια Παταγονίας και των Αλεούτιων νησιών μέχρι τις υψηλότατες θερμοκρασίες στη Σαχάρα. Μέρος από τις μεγάλες πυραμίδες και τμήματα του σινικού τοίχους είναι χτισμένο είναι χτισμένα με χώμα. Ο παλαιότερος κατοικημένος οικισμός στην Αμερική, το Τάος Πουέμπλο είναι χωμάτινο. Παρόλο λοιπόν που δεν υπάρχει εμπεριστατωμένη μελέτη για το συγκεκριμένο θέμα αν παρατηρήσουμε τη συμπεριφορά παλιών καλοχτισμένων κτιρίων και μνημείων, θα δούμε ότι μένουν ανεπηρέαστα για εκατοντάδες χρόνια από τους σεισμούς. Το Σεπτέμβριο του 2004, στο Πανεπιστήμιο της British Columbia ένα κτίριο από cob , διαμέτρου 2 μέτρων και ύψους 1,70, υποβλήθηκε σε σεισμικό τεστ. Το μοντέλο άντεξε εύκολα έναν σεισμό 7,4 ρίχτερ με μικρές μόνο ρωγμές.
Πόσο χρόνο παίρνει η κατασκευή των «φυσικών σπιτιών»;
Συνήθως τα σπίτια αυτά ολοκληρώνονται μέσα σε μια θερινή περίοδο (από Μάρτιο δηλαδή μέχρι Σεπτέμβριο) ανάλογα βέβαια και με το εμβαδό του.
Στην Ελλάδα υπάρχουν σπίτια cob;
Στην Ελλάδα σώζονται ακόμα πλήθος από πέτρινα και πλινθόκτιστα σπίτια, πολλά από τα οποία κατοικούνται ακόμη ή χρησιμοποιούνται ως βοηθητικοί χώροι.
Με τη πολεοδομία στην Ελλάδα υπάρχει πρόβλημα;
Δεν υπάρχει θέμα αρκεί να αποδειχθεί η στατική επάρκεια ενός τέτοιου κτιρίου, πράγμα πολύ απλό με τη χρήση κάποιου «φέροντος οργανισμού» από ξύλο, μέταλλο ή μπετόν. Το ίδιο ισχύει και στο εξωτερικό.
Ποια είναι η φιλοσοφία πίσω από αυτά τα κτίσματα;
Το βασικό κίνητρο για τη κατασκευή ενός τέτοιου σπιτιού είναι η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής μας. Και άμεσα (κατοικώντας σε αυτό) αλλά και μακροπρόθεσμα, συμβάλλοντας σε έναν πιο φιλικό και οικολογικά καθαρό πλανήτη.
Πως μπορούν να λειτουργήσουν μέσα σε μια πόλη;
Τέτοιου είδους κτίρια μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά σε πόλεις σχεδιασμένες για σπίτια με σωστό προσανατολισμό και ζωτικό χώρο. Σε μια ελληνική μεγαλούπολη θα έχαναν αρκετά από τα πλεονεκτήματά τους.
Μένετε ή έχετε μείνει σε τέτοιο σπίτι; Πως είναι;
Μένω. Η ποιότητα ζωής είναι πολύ ανώτερη από ένα συμβατικό σπίτι. Το κτίριο αναπνέει και διαπνέει τέλεια, οι συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας είναι άριστες και μυρίζει υπέροχα(σε αυτό συντελεί και το κερί με το οποίο είναι περασμένο το χωμάτινο πάτωμα).
Ανθεκτικά και φυσικά υλικά για όλους
Οι δύο φίλοι που πρωτοσυστάθηκαν ως Cob.gr από την αγγλική λέξη που σημαίνει σβόλος δεν μιλάνε μόνο για την αντοχή των γήινων σπιτιών στις πιο σκληρές κλιματικές συνθήκες, αλλά και για μια τεχνική που δεν συμβάλλει στην καταστροφή των δασών, την κατασπατάληση των ορυκτών πόρων, τη μόλυνση, ενώ δεν εξαρτάται από βιομηχανικά υλικά και βαριά μηχανήματα.
Κι αυτό επειδή η φύση εξασφαλίζει τα δομικά υλικά που χρειάζονται, με ελάχιστη επεξεργασία, απλά εργαλεία και τεχνικές: μερικά από αυτά είναι ανανεώσιμα (δέντρα, άχυρο) και άλλα (πέτρα, χώμα) υπάρχουν σε τέτοια αφθονία που είναι πρακτικά ανεξάντλητα.
Ομως πάνε την αρχαία τεχνική ακόμη πιο μακριά μπολιάζοντάς τη με φαντασία αλλά και την επιθυμία τους να συνεισφέρουν σε επίκαιρα κοινωνικά προβλήματα, όπως αυτό της αστεγίας.
Ετσι προτείνουν μια βιώσιμη λύση στο θέμα της στέγασης ευπαθών ομάδων πληθυσμού: πρόκειται για ένα κατάλυμα με ξύλινο σκελετό (γαιωδαιτικός θόλος) επενδεδυμένο με μεταχειρισμένα ρούχα βουτηγμένα στον ασβέστη, μονωμένο με μαλλί προβάτου και θερμαινόμενο με rocket mass heater και παθητικά ηλιακά συστήματα, με κόστος που δεν ξεπερνάει τα 300 ευρώ, το οποίο μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι 4 άτομα.
Σκοπεύουν μάλιστα να το αναπαραγάγουν σε καταυλισμούς αστέγων, όπως είναι οι πρόσφυγες.
Περισσότερες πληροφορίες στα:
► facebook.com/buildingwithearth
► facebook.com/fisikaspitia
[email protected]
Πηγές: efsyn – iefimerida – cob