Πρόκειται για έναν από τους πιο σημαντικούς ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Ο ηρωισμός του ήταν αδιαμφισβήτητος όμως, όπως και άλλοι ήρωες της επανάστασης, έπεσε θύμα της εμφύλιας διαμάχης και δολοφονήθηκε από Έλληνες. Με εντολή του άλλοτε πρωτοπαλίκαρού του, Γιάννη Γκούρα…
Γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1788 και ήταν το μοναχοπαίδι του Καπετάν Ανδρούτσου, του ξακουστού αρματολού της Ρούμελης. Στο νησί του Ιονίου είχε καταφύγει με την μητέρα του, Ακριβή Τσαρλαμπά, για να γλιτώσει από τους Τούρκους, επειδή ο πατέρας του είχε ακολουθήσει τον θαλασσομάχο Λάμπρο Κατσώνη στο Αιγαίο.
Προς τιμή του ομηρικού ήρωα του νησιού της Ιθάκης, βαφτίστηκε Οδυσσέας από την σύζυγο του Κατσώνη. Όμως πάντα θεωρούσε ως πατρίδα του την Ρούμελη, τον τόπο του πατέρα του, τις Λιβανάτες Λοκρίδας.
Ο Αλή Πασάς, μόλις έμαθε ότι ο Καπετάν Ανδρούτσος μετά τον αποκεφαλισμό του το 1797, άφησε πίσω του έναν γιο, τον πήρε δίπλα του στα Γιάννενα, που τότε ήταν ‘ένα σπουδαίο στρατιωτικό σχολείο. Εκεί μεγάλωσε ο μικρός Οδυσσέας, έμαθε την τέχνη του πολέμου και ξένες γλώσσες. Η σωματική του δύναμη ήταν μοναδική και οι ιστορίες για τα κατορθώματά του δεν άργησαν να κάνουν την εμφάνισή τους.
Το 1816, ο Αλή Πασάς τον έστειλε στην Λιβαδειά ως αρματολό, αφού πρώτα τον πάντρεψε με την Ελένη Καρέλη. Εκεί έμεινε μέχρι το 1820, όταν τσακώθηκε με τους τοπικούς άρχοντες και αποχώρησε. Ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας από το 1818.
Με το ξέσπασμα της Επανάστασης βρέθηκε στην πρώτη γραμμή. Ανέλαβε να ξεσηκώσει τους Έλληνες της ανατολικής Ρούμελης. Στις 8 Μαΐου, μαζί με άλλους 117 πολεμιστές, κλείστηκε στο Χάνι της Γραβιάς, κερδίζοντας μια από τις πιο δοξασμένες μάχες της Επανάστασης. Η νίκη του έσωσε τον Αγώνα, καθώς ο Ομέρ Βρυώνης βάδιζε ακάθεκτος προς την Πελοπόννησο.
Το 1822 ανέλαβε την διοίκηση του κάστρου της Ακρόπολης, έχοντας ως φρούραρχο τον Γιάννη Γκούρα. Σήκωσε οχυρό γύρω από την Ακρόπολη και κατάφερε να την εφοδιάσει με νερό. Όμως όταν τα πολυάριθμα στρατεύματα έφτασαν στην Ρούμελη, ο Ανδρούτσος αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει, αφού δεν είχε αρκετούς άντρες. Έκανε μια προφορική συμφωνία, ένα τέχνασμα που το ονόμαζαν «καπάκια». Οι εχθροί του όμως, οι κοτζαμπάσηδες της Ρούμελης και ο Ιωάννης Κωλέττης, βρήκαν πάτημα για να τον κακολογήσουν, αφού δεν τους άρεσε η επιρροή που είχε στον λαό.
Οργισμένος με την συμπεριφορά των πολιτικών παραιτήθηκε. Η κυβέρνηση έστειλε δυο αντικαταστάτες. Ο Ανδρούτσος υποψιαζόταν πως ήθελαν να τον σκοτώσουν, έχασε την ψυχραιμία του και επέτρεψε στους άνδρες του να τους σκοτώσουν. Ο Κωλέττης προσέφερε 5.000 γρόσια για την σύλληψή του, ενώ αφορίστηκε και από την εκκλησία.
Η κάθοδος του Δράμαλη ανάγκασε την κυβέρνηση πάρει πίσω την επικήρυξη (κάτι παρόμοιο έγινε και με τον Κολοκοτρώνη). Τον Νοέμβριο του 1822, θα ηττηθεί από Κιοσέ Μεχμέτ που παραλίγο να τον πάρει αιχμάλωτο. Ένα χρόνο αργότερα ανέκοψε στη Βοιωτία την εκστρατεία του Γιουσούφ Περκόφτσαλη Πασά.
Οι διαμάχες του και ο παραγκωνισμός του από τους αντιπάλους του, ανάγκασαν τον πεισματάρικο και οξύθυμο ήρωα, να πάρει τους άντρες του και να επιστρέψει στην Βοιωτία το 1825. Εκεί έκανε νέα «καπάκια» με τους Τούρκους, με απώτερο σκοπό να εκβιάσει την ελληνική κυβέρνηση. Η κυβέρνηση έστειλε εναντίον του στρατιωτική δύναμη. Αρχηγός ήταν ο παλιός του φίλος που είχε μετατραπεί σε προσωπικό εχθρό. Ο Γιάννης Γκούρας.
Απέφυγε τις συγκρούσεις με τον κυβερνητικό στρατό για να μην χυθεί αδελφικό αίμα. Κατέφυγε στις Λιβανάτες. Μετά από μικρές συμπλοκές παραδόθηκε στον Γκούρα, αφού πήρε την υπόσχεση ότι ο τελευταίος θα τον έστελνε στην Πελοπόννησο για να δικαστεί. Όμως ο Γκούρας δεν κράτησε την υπόσχεσή του. Τον φυλάκισε στην Ακρόπολη, αλλά επειδή διάφοροι αγωνιστές, όπως ο Καραϊσκάκης, αντέδρασαν, ο Γκούρας διέταξε να τον σκοτώσουν. Ήταν 5 Ιουνίου του 1825.
Ο Κώστας Καζάκος ως Οδυσσέας Ανδρούτσος
Μετέφεραν το πτώμα στο λιθόστρωτο του Ναού της Απτέρου Νίκης και για να καλύψουν το έγκλημά τους, διέδωσαν πως προσπάθησε να αποδράσει. Η αλήθεια δεν άργησε να βγει στην επιφάνεια. Η φήμη του αποκαταστάθηκε και το ελληνικό κράτος το 1865 όταν, με μεγάλες τιμές, μετέφερε τα οστά του στο Α’ νεκροταφείο Αθηνών. Ακόμα και σήμερα, ο ρουμελιώτης με το ομηρικό όνομα, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους πολεμιστές και ήρωες της Επανάστασης του ’21.
Το άγαλμα του Οδυσσέα Ανδρούτσου στο Πεδίο του Άρεως