Πώς είναι η φυλακή που έχουν βάλει τους Έλληνες στρατιωτικούς Μητρετώδη-Κούκλατζη;
Τα «λευκά κελιά», των ειδικών φυλακών απομόνωσης χτίστηκαν πριν 10 χρόνια για να φυλακιστούν οι πιο «επικίνδυνοι» κρατούμενοι για το «δημοκρατικό» καθεστώς της Τουρκίας. Εκεί βρίσκονται οι Μητρετώδη-Κούκλατζη.
Πρόκειται για φυλακές υψίστης ασφαλείας με απομονωμένα και ηχομονωμένα κελιά 10 τ.μ. για ένα άτομο και 25 τ.μ. για τρία. Τα κελιά δεν έχουν φυσικές συνθήκες αέρα και φωτός. Όλο το σύστημα – παροχή νερού, φωτισμός ακόμα και ο εξαερισμός – είναι στα χέρια της διεύθυνσης, που αποφασίζει πώς θα λειτουργήσει. Οι κρατούμενοι όπως οι Μητρετώδη-Κούκλατζη δεν βγαίνουν ούτε για φαγητό ενώ και η τουαλέτα βρίσκεται μέσα στο κελί.
Σε επαφή με άλλους δεν έρχονται ποτέ, αφού κάθε κελί έχει πόρτα σε αυλή 59 τ.μ. για ένα και 103 τ.μ. για τρία άτομα. Οι αυλές περιβάλλονται από τοίχο ύψους οχτώ μέτρων, με αποτέλεσμα ο κρατούμενος όπως οι Μητρετώδη-Κούκλατζη να πρέπει να σηκώνει το κεφάλι για να δει ένα κομμάτι ουρανού, εφόσον του επιτραπεί η έξοδος. Δεν προβλέπεται κανένα είδος επαφής με την έξω ζωή. Απαγορεύεται το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και τα βιβλία.
Κανείς δεν μπορεί να ακούσει τον κρατούμενο παρά οι ανθρωποφύλακες από ειδικό μεγάφωνο, ενώ βιντεοκάμερες τον παρακολουθούν επί 24ώρου βάσεως. Ακόμα και το θεραπευτήριο είναι χωρισμένο σε κελιά. Ο κρατούμενος δεν επιτρέπεται να δει κανέναν άλλο από το διευθυντή, το γιατρό και τον ανθρωποφύλακα που θα τον φέρει. Το τούρκικο κράτος ονομάζει τις φυλακές αυτές «ξενοδοχεία πολυτελείας».
ΛΕΥΚΑ ΚΕΛΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ο απομονωτικός εγκλεισμός εκφράζεται χωρικά με συγκεκριμένους τύπους, έχει αναπτύξει μια δικιά του ιδιαίτερη αρχιτεκτονική η οποία εξελίσσεται και καλύπτει όλες τις κλίμακες του σχεδιασμού, από την πολεοδομική κλίμακα μέχρι το επίπεδο της οικοδομικής λεπτομέρειας.
Σχεδιασμός Ξεκινώντας από τη μεγάλη κλίμακα, αναφέρεται ότι συνήθως οι φυλακές απομονωτικού εγκλεισμού χτίζονται σε πολύ μεγάλη απόσταση από τα αστικά κέντρα και γενικότερα από οποιοδήποτε χτισμένο περιβάλλον. Οι κρατούμενοι θα πρέπει να βρίσκονται αποκλεισμένοι από τους ήχους ,τις φωνές ,τις μυρωδιές της πόλης με σκοπό να αποκοπούν από την ίδια τη ζωή. Ένας επιπλέον λόγος, για τη χωροταξική αυτή επιλογή είναι και η αναχαίτιση των προσπαθειών υποστήριξης των κρατουμένων από τις οικογένειες τους, αλλά και των δικηγόρων τους.
Ο σχεδιασμός των ειδικών απομονωτικών κελιών ανά τον κόσμο είναι πανομοιότυπος. Πρόκειται κατά κανόνα για μακρόστενα υπόγεια και ημιυπόγεια ατομικά κελιά διαστάσεων 2,5Χ 3 μέτρα κατά μέσο όρο. Εξαιτίας του ιδιαίτερα ενοχλητικού για τους κρατούμενους σχήματος, οι κρατούμενοι υποχρεώνονται να βαδίζουν μέσα στο κελί τους μόνο μπρος – πίσω κατά τη μία διεύθυνση, γεγονός που τους δημιουργεί και σωματικά προβλήματα.
Τα χρώμα μέσα στο κελί είναι πάντα λευκό και η απουσία παραθύρου ή η ύπαρξη μικρών ανοιγμάτων σε τυφλά σημεία, συμβάλλουν στη διακοπή προσλαμβανουσών εικόνων του εξωτερικού περιβάλλοντος από τους κρατουμένους. Οι χώροι υγιεινής βρίσκονται εντός του κελιού για να περιοριστούν οι μετακινήσεις των κρατουμένων. Συνήθως τοποθετούνται σε σημεία ορατά από τον οφθαλμό της πόρτας, δίνοντας τη δυνατότητα στους φύλακες να παρακολουθούν και τις πιο ιδιωτικές στιγμές του κρατούμενου.
Οι διαστάσεις τους, τα έπιπλά τους, ο υπόλοιπος εξοπλισμός τους και τα υλικά που χρησιμοποιούνται, είναι παρόμοια. Κάθε κελί περιέχει ένα κρεβάτι από τσιμέντο, ένα στοιχειώδες τραπέζι γραφείου από τσιμέντο ή μεταλλικό ενσωματωμένο στον τοίχο, ένα συνδυασμό νιπτήρα και τουαλέτας από ανοξείδωτο ατσάλι και ένα ράφι. Το μόνο αντικείμενο που δεν είναι από τσιμέντο ή μέταλλο είναι το στρώμα του κρεβατιού. Η λογική του εξοπλισμού ακολουθεί τη λογική του ελαχίστου.
Σχετικά με τον προαύλιο χώρο, αυτός είναι πλήρως χτισμένος με σχεδόν ανύπαρκτη πρόσβαση στο φυσικό περιβάλλον. Λόγω του μικρού τους μεγέθους, του ελάχιστου εξοπλισμού τους, των τσιμεντένιων πατωμάτων, των ψηλών τσιμεντένιων τοίχων, της απουσίας εξωτερικής θέας, οι χώροι αυτοί προσφέρουν μικρή διαφοροποίηση από τον εγκλεισμό στο κελί. Γι’ αυτό οι περισσότεροι κρατούμενοι στις φυλακές απομόνωσης των ΗΠΑ τους αποκαλούν «μεγεθυμένα κελιά» (oversized cells) ή «σπίτια για σκύλους» (dog runs).
Κατά τη διάρκεια του προαυλισμού ο φυλακισμένος βρίσκεται απόλυτα απομονωμένος, δεν έχει τη δυνατότητα να έρθει σε οποιαδήποτε επαφή με τους συγκρατούμενούς του ή με το φυσικό περιβάλλον, ενώ σιδερένιες πόρτες σχεδιάζονται σε κάθε άνοιγμα των εσωτερικών διαδρόμων με στόχο τον πλήρη αποκλεισμό των κρατουμένων ακόμα και από την θέαση μιας εσωτερικής εικόνας της φυλακής.
Γενικότερα η απώλεια της ανθρώπινης σωματικής επαφής θεωρείται ο δυσκολότερος και πιο ματαιωτικός παράγοντας κατά την παραμονή στη φυλακή. Επιπλέον χρησιμοποιούνται μέθοδοι όπως η λογοκρισία, η κατακράτηση, η καθυστέρηση αλληλογραφίας, ο περιορισμός και η παρακολούθηση των τηλεφωνημάτων, η ελαχιστοποίηση επισκέψεων οι οποίες μάλιστα πραγματοποιούνται χωρίς φυσική επαφή μεταξύ του κρατούμενου και του επισκέπτη, παρενόχληση και απειλές στους επισκέπτες.
ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΑΠΟΣΤΕΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΜΟΝΩΤΙΣΜΟΣ Αισθητηριακή αποστέρηση είναι μια μέθοδος βασανισμού που συνδέεται άμεσα με την απομόνωση και συνιστά ένα στρεσογόνο παράγοντα που μπορεί να πυροδοτήσει την εκδήλωση πολλών συνδρόμων. Αισθητηριακή στέρηση (Sensory deprivation) ονομάζεται η σκόπιμη μείωση ή η απομάκρυνση των ερεθισμάτων σε μία ή περισσότερες από τις αισθήσεις.
Απλές συσκευές όπως παρωπίδες ή κουκούλες και ωτοασπίδες μπορούν να διακόψουν την όραση και την ακοή, ενώ οι πιο πολύπλοκες συσκευές μπορούν επίσης να διακόψουν την αίσθηση της όσφρησης, της αφής, της γεύσης.
Η αισθητηριακή στέρηση των τροφίμων στα λευκά κελιά επιτυγχάνεται κατ’ αρχάς με τη δημιουργία ενός συνεχούς μονότονου και ομοιόμορφου σκηνικού και επιπλέον χάρη σ’ ένα διπλό άξονα.
Αφενός με τη σταθερή ένταση του τεχνητού φωτισμού, η οποία σβήνει την ύπαρξη των περιγραμμάτων και αφαιρεί την αντίληψη των ωρολογιακών εναλλαγών ως προς το φως και αφετέρου με τη μερική ή ολική κατάργηση των αισθητικών ερεθισμάτων, όπως οι εξωτερικοί θόρυβοι και οι μυρωδιές.
Σύμφωνα με ορισμένες έρευνες, ύστερα από 48 ώρες απομόνωσης των αισθήσεων, ο ασθενής έχει παραισθήσεις και πέφτει σε λήθαργο. Διακατέχεται από έντονο άγχος και σε ορισμένες περιπτώσεις εκδηλώνει διαταραχές του περιεχομένου των σκέψεων, με τη μορφή παραληρήματος. Συχνά οδηγείται στην κατάθλιψη και την ανάπτυξη άλλων ψυχωτικών διαταραχών και συνδρόμων.
Οι παραισθήσεις του ασθενή μειώνονται, όταν αρχίζει να δέχεται ερέθισμα από το περιβάλλον και μπορεί να φτάσει στο σημείο να νιώθει φιλικά προς τους διώκτες του, να τους εμπιστεύεται, επειδή είναι αποκλειστικά εκείνοι, που του μεταφέρουν αυτό το ερέθισμα. Αρχίζει και μεταβιβάζει θετικά συναισθήματα προς αυτούς. Πιστεύει ότι αυτοί τελικά θα τον βοηθήσουν.
Τα συμπτώματα που διαγνώστηκαν από τις έρευνες του Dr.Stuart Grassian, χωρίστηκαν σε τέσσερις κατηγορίες:
1.Αλλαγές στην αντιληπτική ικανότητα: Δυσκολία συγκέντρωσης, δυσκολίες και αποκοπές στην ομιλία και στο σχηματισμό προτάσεων, με αποτέλεσμα να ξεχνιέται το περιεχόμενο του θέματος. Γενική υπερευαισθησία στα εξωτερικά ερεθίσματα. Η πλειοψηφία των κρατούμενων ενοχλείται αφόρητα από το φως, τις οσμές, τους ήχους, τις γεύσεις. Εξοργίζονται από θορύβους, όπως το καζανάκι ή οι σωληνώσεις, δεν μπορούν να αντέξουν τη μυρωδιά από το φαγητό, δεν ανέχονται τη γεύση του νερού.
Αντιληπτικές παραμορφώσεις, παραισθήσεις και εξωπραγματικές εμπειρίες (derealization experiences). Οι φυλακισμένοι ακούνε ψιθύρους ή φωνές, χωρίς να μπορούν να επιβεβαιώσουν αν ήταν πραγματικές ή αποκυήματα της φαντασίας τους. «Άκουσα τους φύλακες να μιλάνε.
Το είπαν αυτό; Ναι; Όχι; Προσπαθώ να το επιβεβαιώσω (από τον κρατούμενο στο διπλανό κελί). Καμιά φορά ακούει κάτι που εγώ δεν ακούω. Ξέρω ότι κάποιος από τους δυο μας είναι τρελός, αλλά ποιος; Μήπως χάνω τα λογικά μου;» Οι παραισθήσεις είναι διαφόρων ειδών, όπως τοίχοι που αρχίζουν να λειώνουν ή να κυματίζουν ή πράγματα που κινούνται στην άκρη του οπτικού πεδίου του κρατούμενου.
2.Συγκινησιακές διαταραχές:
Κυμαινόμενες κρίσεις πανικού, οι οποίες συνοδεύονται από ταχυκαρδία, κόψιμο της αναπνοής, τρέμουλο ή φόβο επικείμενου θανάτου.
3.Διαταραχές στη σκέψη:
Εμφάνιση πρωτόγονων φαντασιώσεων. Οι κρατούμενοι έχουν φαντασιώσεις εκδίκησης, βασανισμού και ακρωτηριασμού των δεσμοφυλάκων. Τους είναι αδύνατον να ελέγξουν τις εικόνες εκδίκησης που συνεχώς επανέρχονται. Μανία καταδίωξης, παράνοια. Οι κρατούμενοι ακούνε ανύπαρκτες συζητήσεις για το άτομό τους ή νομίζουν ότι τους έχουν ρίξει φάρμακο στο φαγητό.
4.Προβλήματα στον έλεγχο των παρορμήσεων:
Οι κρατούμενοι αδυνατούν να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους και έχουν εκρήξεις βίας ή αυτοκαταστροφής. Άλλοι καταστρέφουν ότι βρουν μπροστά τους στο κελί, σκίζουν τις φωτογραφίες ή την αλληλογραφία τους και άλλοι κατά τη διάρκεια των κρίσεων αυτοτραυματίζονται ή κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας, χωρίς να έχουν συνείδηση των πράξεών τους.
Το σύστημα απομονωμένων ατομικών κελιών καταστρέφει όλο το νευρολογικό σύστημα των κρατουμένων. Παρατηρούνται κινήσεις εκτός ελέγχου και εξαφανίζονται τα αντανακλαστικά. Επίσης παρατηρείται υπερβολική εφίδρωση, στομαχικός πόνος, χάσιμο βάρους, σπονδυλικοί πόνοι, διαταραχές στο κυκλοφορικό και ανοσοποιητικό σύστημα, διαταραχές στην όραση και στην περίοδο των γυναικών.
ΧΩΡΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Ο σχεδιασμός του χώρου έχει τη δυνατότητα να παρακινήσει ή να αδυνατίσει τη σκέψη, να εντείνει ή να εμποδίσει την ανάρρωση, να ενθαρρύνει ή να παρεμποδίσει την κοινωνική αλληλεπίδραση, να βελτιώσει την πνευματική και ψυχολογική υγεία ή να αυξήσει την ανησυχία.
Η αποστέρηση των αισθήσεων επιτυγχάνεται με την εξουδετέρωση της μνήμης και την απώλεια της αίσθησης του χώρου και του χρόνου. Στα λευκά κελιά επιτελείται ο σιωπηλός θάνατος της ανθρώπινης ψυχικής υγείας. Η κατάσταση στην οποία περιέρχεται ο κρατούμενος ονομάζεται «εξαναγκασμένη απραξία» (forced idleness).
Εστιάζοντας στην χωρική συγκρότηση και τις επιπτώσεις στη ψυχική και σωματική υγεία των κρατουμένων αναφέρονται τα εξής:
Φως Τα κελιά των σύγχρονων φυλακών απομόνωσης δεν έχουν παράθυρα ή όταν έχουν, αυτά είναι πολύ μικρά, στενά και μη ανοιγόμενα. Όταν το παράθυρο υπάρχει, είτε είναι αδιαφανές, είτε βλέπει σε κάποιο τοίχο, ώστε ο κρατούμενος να μην έχει εικόνα του τι συμβαίνει εκτός της πτέρυγας. Ο ήχος και η θέα, εμποδίζονται από το παράθυρο. Ο χρήστης παύει να έχει τον έλεγχο του φωτισμού, με αποτέλεσμα να αναπτύσσει συναισθήματα κατωτερότητας, μηδενικής αυτοεκτίμησης, απραξίας και να κυριεύεται από το άγχος.
Φωτισμός Επιβάλλεται τεχνητός φωτισμός 24 ώρες το 24ωρο. Συνήθως υπάρχουν δύο φώτα στο κελί, διαφορετικής έντασης. Το φως μεγάλης έντασης ελέγχεται είτε από τον κρατούμενο είτε από τη διοίκηση, ανάλογα με τη φυλακή. Όταν κλείνει το πρώτο φως, ανάβει αυτόματα το βοηθητικό φως μικρότερης έντασης, το οποίο επιτρέπει την επιτήρηση ακόμα και τις ώρες που ο κρατούμενος θέλει να κοιμηθεί.
Σε πολλές φυλακές το φως αυτό είναι τέτοιας έντασης, που ο κρατούμενος για να κοιμηθεί αναγκάζεται να σκεπάσει το κεφάλι του, κάτι που απαγορεύεται. Έτσι οι φύλακες μπορούν όποτε θέλουν να τον ξυπνάνε με την πρόφαση αυτή, στερώντας από τους κρατούμενους ακόμα και τη δυνατότητα του φυσιολογικού ύπνου. Οι δύο αυτές χωρικές συνθήκες συνδέονται με την απώλεια προσανατολισμού ημέρας-νύχτας.
Χρώμα Το λευκό χρώμα στα κελιά επηρεάζει δραματικά την όραση των κρατουμένων οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με τη «λευκή» όραση. Λόγω της εξαναγκαστικής οπτικής μονοτονίας και του συνεχούς φωτισμού, η ύπαρξη περιγραμμάτων σβήνει και έτσι σταδιακά χάνεται η αίσθηση του χώρου και του χρόνου.
Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη Θεωρία των χρωμάτων, «Το μάτι ούτε θέλει ούτε μπορεί να παραμείνει επί μακρόν σε μία ομοιόμορφη κατάσταση που καθορίζεται σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο.»[ Το λευκό χρώμα αντιπροσωπεύει το φως και θέτει το όργανο της όρασης σε κίνηση.
Σύμφωνα με τις μεταεικόνες, στις παραμένουσες εικόνες τετράγωνων αντικειμένων, παρατηρείται μία συρρίκνωση των γωνιών, ώστε σταδιακά η εικόνα να θυμίζει μάλλον ένα κύκλο με συνεχώς ελλατούμενο μέγεθος.
Επιπλέον, το μάτι μπορεί να συνταυτιστεί με ένα μεμονωμένο χρώμα μόνο αν εξαναγκαστεί. Κάτι τέτοιο όμως συμβαίνει μόνο στιγμιαία. Κάθε φωτεινό σημείο δε διεγείρει απλώς ένα σημείο πάνω στον αμφιβληστροειδή, αλλά ένα κύκλο γύρω του , έτσι ώστε σε μία φωτεινή επιφάνεια το φως επεκτείνεται πέρα από τα αντικειμενικά όρια αυτής της επιφάνειας. [
Παράλληλα το χρώμα βιώνεται ψυχικά και συμβολικά έχοντας τεράστιες επιπτώσεις στην αντίληψη. Έτσι με την εξαναγκαστική οπτική μονοτονία ενδυναμώνονται αισθήματα κατωτερότητας και εξευτελισμός του ψυχικού κόσμου του κρατούμενου.
Και οι τρεις παραπάνω χωρικές συνθήκες , η απουσία φυσικού φωτός, η επιβολή έντονου τεχνητού φωτισμού και η εξαναγκαστική οπτική μονοχρωμία σε συνδυασμό με τα ανακλαστικά μεταλλικά αντικείμενα (πόρτες από χάλυβα, κάγκελα, φακοί) συντελούν στην αποστέρηση του ύπνου που αποτελεί έναν από τους πιο στρεσσογόνους παράγοντες για την ανάπτυξη ψυχωσικών συνδρόμων. Από μόνη της, η αποστέρηση ύπνου μπορεί να προκαλέσει ψύχωση σε φυσιολογικά άτομα που δεν έχουν άλλα σωματικά ή συναισθηματικά stress.
Ακουστική Οι άνθρωποι έχουν έντονα την ανάγκη να νιώθουν ότι ελέγχουν το περιβάλλον τους. Ένας χώρος, ο οποίος έχει φασαρία παρουσιάζει δυσκολίες και αποτρέπει τον έλεγχο του περιβάλλοντος.
Οι πηγές θορύβου στα λευκά κελιά ανάλογα με τη φυλακή είναι συνήθως μη απαραίτητες, πολυάριθμες και δυνατές (υψηλά επίπεδα dB). Παραδείγματα κοινών πηγών περιλαμβάνουν ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις, συναγερμούς, εξοπλισμό, μεταλλικές κατασκευές.
Ακόμη και η μουσική χρησιμοποιείται αρνητικά καθώς πολλές φορές εξαναγκάζουν τους κρατούμενους να ακούν μουσική σε υψηλά dB και επιλέγοντας λάθος μουσική. Ωστόσο, ειδική μέριμνα έχει δοθεί στο θέμα του σχεδιασμού των τοίχων με στόχο την απάλειψη της αναμετάδοσης του νοήματος, της πληροφορίας.
Οι κρατούμενοι υπόκεινται στο «λευκό» θόρυβο, δηλαδή σε ένα συνεχή, δυνατό απροσδιόριστο θόρυβο/ βόμβο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αισθητηριακή υπερφόρτωση. Ταυτόχρονα, η έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας οδηγεί σε αισθητηριακή αποστέρηση και οι ήχοι που ακούγονται μπορεί να προκαλέσουν άγχος
Αερισμός Χρησιμοποιούνται θύρες ειδικής τεχνολογίας, – χοντρές και εσωτερικά επενδυμένες με σίδερο, έχοντας ένα μικρό παραθυράκι για σερβίρισμα ύπαρξη συμπαγούς πόρτας αντί για σιδεριά, αφαιρεί κάθε δυνατότητα για φυσικό αερισμό των κελιών.
Έτσι ο τεχνητός κλιματισμός είναι απαραίτητος στις πτέρυγες των κελιών, και όπου δεν υπάρχει, οι συνθήκες είναι αφόρητες. Όπου υπάρχει κλιματιστικό το ελέγχει η διεύθυνση, αποκτώντας άλλο ένα όργανο τιμωρίας των φυλακισμένων.
Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον επηρεάζεται κάθε αίσθηση. Επίσης εμφανίζονται προβλήματα στις αρθρώσεις από την υποχρεωτική ακινησία και την αδυναμία άσκησης.
Τα επισκεπτήρια αν επιτρέπονται, είναι πάντα μικρής διάρκειας και λαμβάνουν χώρα σε μικρές ατομικές αίθουσες με αλεξίσφαιρο τζάμι ή ατσάλινο πλέγμα. Τέλος, την απομονωτική κόλαση των κρατουμένων ολοκληρώνουν κάμερες παρακολούθησης σε όλα τα σημεία διαβίωσής τους, με στόχο τη αίσθηση της διαρκής έκθεσης στις αρχές.
Οι φυλακές τύπου F αποτελούν μετεξέλιξη των «λευκών κελιών» της Γερμανίας, όπου εξοντώθηκαν οι αγωνιστές της RAF. Ο συνδυασμός των «μαθημάτων» των «λευκών κελιών» και των επιστημονικών μελετών οδήγησε στο αποτρόπαιο αυτό, τελευταίας τεχνολογίας, κατασκεύασμα. Τα κελιά – φέρετρα είναι ταυτόσημα με την απομόνωση, η οποία εκμηδενίζει την εμπιστοσύνη και την αλληλεγγύη.
Η έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ των κρατουμένων αποτελεί την ιδανική λύση για το κράτος, στόχος του οποίου είναι η εξαφάνιση των εξεγέρσεων στις τούρκικες φυλακές, αφού ο έλεγχος είναι ευκολότερος και η πιθανότητα σύνθεσης απόψεων ή συνεννόησης είναι μηδενική. Ακόμα και στην περίπτωση των κελιών για τρία άτομα, η πιθανότητα εκδήλωσης επιθετικότητας μεταξύ των κρατουμένων είναι τεράστια.
Ο άνθρωπος, περιχαρακωμένος στο κελί – φέρετρο που του στερεί την οργανική εκτόνωση στο φυσικό περιβάλλον, νοιώθει πολυδιάστατη την απειλή γύρω του. Ο άνθρωπος βλέπει διαρκώς τον ζωτικό του χώρου να υποπολλαπλασιάζεται, με αποτέλεσμα να εξωτερικεύει μια επιθετικότητα, η οποία οδηγεί ή σε τάσεις αυτοκαταστροφής, μια μορφή βίας που στρέφεται στο ίδιο το άτομο, ή ζητάει διέξοδο προς τα έξω, ενώ θα εκδηλωθεί ενάντια στους συγκρατούμενούς του.
Η συντροφικότητα υποκαθίσταται υποσυνείδητα από τον ανταγωνισμό και η ψυχολογική βία αντικαθιστά τη σωματική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η τελευταία δεν θα υφίσταται και μάλιστα με το χειρότερο τρόπο, αφού η απόκρυψη των απάνθρωπων βασανιστηρίων που υπόκεινται οι κρατούμενοι είναι ευκολότερη.