Το VICE δημοσιεύει αποκλειστικές φωτογραφίες που δείχνουν εγκατάλειψη, καθήλωση και κακομεταχείριση, από μια ιδιωτική ψυχιατρική κλινική – μια ιστορία που επιλέγουμε να μη βλέπουμε.
φωτογραφίες είναι σκληρές, αλλά πραγματικές. Θα μπορούσαν να αποτελούν υλικό για μία ακόμα κινηματογραφική δυστοπία, αλλά αποτελούν μέρος μιας πραγματικότητας που επιλέγουμε να μην βλέπουμε: Την πραγματικότητα ενός ένοχου μυστικού της ελληνικής κοινωνίας. Είναι φωτογραφίες που έχουν τραβηχτεί μέσα σε μια ελληνική ιδιωτική ψυχιατρική κλινική. Σε μια δυστοπία, όπου η ψυχική ασθένεια «θεραπεύεται» με καταστολή, μέσω της καθήλωσης, του φαρμάκου, της εγκατάλειψης και της λήθης.
Το VICE παρουσιάζει σήμερα τις σοκαριστικές, ενοχλητικές, αλλά αληθινές φωτογραφίες και μιλάει με τον άνθρωπο που θέλει να καταγγείλει τις συνθήκες στις οποίες ζουν οι ψυχικά ασθενείς: «Θέλω να καταγγείλω τα γεγονότα που παραβιάζουν μερικά από τα θεμελιώδη δικαιώματα των ψυχικά πασχόντων που νοσηλεύονται σε νοσοκομεία», λέει στο VICE. Οι φωτογραφίες και οι μαρτυρίες είναι σοκαριστικές και ενοχλητικές. Είναι όμως πραγματικές και γι’ αυτό πρέπει να μείνουν στο μυαλό όλων όσων ισχυρίζονται πως είναι άνθρωποι.
Στο ισόγειο, οι ασθενείς μένουν με 150 ευρώ τον μήνα.
VICE: Θα μπορούσες, αρχικά, να περιγράψεις την κλινική;
Η κλινική αποτελείται από πτέρυγες, οι οποίες είναι διαβαθμισμένες σε οικονομικές ζώνες. Η βασικότερη είναι το ισόγειο, όπου οι ασθενείς μένουν με 150 ευρώ τον μήνα. Εκεί υπάρχουν κάποια από τα πιο αποδιοργανωμένα, παρατημένα και κοινωνικά περιθωριοποιημένα περιστατικά. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η οικογένεια είναι συνήθως απούσα.
Έπειτα, έχουμε τις πτέρυγες της δεύτερης οικονομικής ζώνης, όπου διαμένουν με 400-500 ευρώ σε μικρά δωμάτια, αλλά σε εξίσου προσβλητικές για τον άνθρωπο συνθήκες. Τέλος, στην τρίτη οικονομική ζώνη, βρίσκεται το λεγόμενο «λουξ», η ακριβότερη πτέρυγα, όπου οι ασθενείς νοσηλεύονται με 900 ευρώ. Εκεί η κατάσταση είναι αρκετά καλύτερη. Πρόκειται για μια επιχείρηση, οπότε καταλαβαίνουμε πως παίρνεις ό,τι πληρώνεις. Αυτή η αρχή εφαρμόζεται ακόμη και στον τομέα της υγείας.
Σκεφτείτε μια συνθήκη όπου επτά αποδιοργανωμένοι ασθενείς μένουν για 20 χρόνια στο ίδιο δωμάτιο.
Πώς είναι ο χώρος της πρώτης οικονομικής ζώνης, στο ισόγειο;
Στον χώρο του ισογείου μένουν 40-50 άτομα. Τα δωμάτια είναι μεγάλα, αλλά πολυπληθή. Μπορεί να δει κανείς δωμάτια με επτά και οκτώ άτομα. Ενδεχομένως να μην ακούγεται μεγάλος ο αριθμός, αλλά σκεφτείτε μια συνθήκη όπου επτά αποδιοργανωμένοι ασθενείς μένουν για 20 χρόνια στο ίδιο δωμάτιο. Μιλάμε για ασθενείς που φωνάζουν, που έχουν ακουστικές παραισθήσεις, που δεν σηκώνονται από τα κρεβάτια τους, που αφοδεύουν επάνω τους. Υπάρχουν, βέβαια και κάποια τετράκλινα, δίκλινα και μονόκλινα δωμάτια για τις πιο αποδιοργανωμένες περιπτώσεις. Το μεγαλύτερο μέρος της «συλλογικής» τους ζωής το περνούν σε ένα μικρό σαλόνι. Τέλος, υπάρχει μια κλειστή πόρτα, αυτή που συνδέει την κλινική με τον έξω κόσμο, στην οποία έχουν πρόσβαση μόνο οι γιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό, μέσω μιας πετούγιας . Στους ασθενείς δεν επιτρέπεται να βγουν έξω.
Σου προκαλεί λύπηση και τρόμο, ο τρόπος με τον οποίο ζουν –ή καλύτερα επιβιώνουν- αυτοί οι άνθρωποι.
Γενικά, πώς θα χαρακτήριζες τις συνθήκες υπό τις οποίες νοσηλεύονται οι ασθενείς;
Οι συνθήκες καθορίζονται από το οικονομικό ποσό που καταβάλλουν οι συγγενείς κάθε μήνα. Στο ισόγειο, οι εικόνες είναι συγκλονιστικές. Σου προκαλεί λύπηση και τρόμο ο τρόπος με τον οποίο ζουν –ή καλύτερα επιβιώνουν- αυτοί οι άνθρωποι. Μιλάμε για παρατεταμένα δεσίματα στα κρεβάτια και μεγάλη χορήγηση φαρμάκων. Δεν υπάρχει κανένα πλαίσιο θεραπείας με προοπτική την αποϊδρυματοποίηση των ασθενών. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι πλήρως ξεχασμένοι από τους συγγενείς τους και την κοινωνία. Θα λέγαμε ότι βρίσκονται εκεί για να επιτελέσουν τις βιολογικές τους ανάγκες, μέχρι να πεθάνουν. Δεν υπάρχει σχέδιο απεγκλωβισμού τους.
Η κλινική, είτε δείχνει ολιγωρία ως προς τη διάγνωση, τη θεραπεία και την προσέγγιση του ασθενούς, είτε προσπαθεί να αποφύγει ένα οικονομικό κόστος. Δένοντάς τον, γλιτώνει ιατρικό και θεραπευτικό προσωπικό.
Ας τα πάρουμε από την αρχή. Πες μου για τα δεσίματα.
Το βράδυ δένεται το μεγαλύτερο μέρος των ασθενών της κλινικής. Η συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών που βρίσκονται στο ισόγειο είναι δεμένοι, με αποτέλεσμα να έχουν τραύματα στα χέρια τους και να περνούν ώρες μέσα στα κόπρανα και τα ούρα τους. Έχω δει τροφίμους δεμένους για μήνες. Σύμφωνα με την κλινική, υπάρχουν μικρά διαλείμματα που λύνονται, αλλά προσωπικά δεν το έχω δει να συμβαίνει. Υπάρχουν ασθενείς που δένονται εκδικητικά ή και προληπτικά. Δεν είναι μικρό πράγμα να έχεις καθηλωμένο έναν άνθρωπο στο κρεβάτι του, επειδή φοβάσαι – αυτό υποδεικνύει μια ιατρική έλλειψη. Η κλινική, είτε δείχνει ολιγωρία ως προς τη διάγνωση, τη θεραπεία και την προσέγγιση του ασθενούς, είτε προσπαθεί να αποφύγει ένα οικονομικό κόστος. Δένοντάς τον, δηλαδή, γλιτώνει ιατρικό και θεραπευτικό προσωπικό το οποίο θα έπρεπε να είναι εκεί και να τον φροντίζει (σ.σ. σύμφωνα με τον ν.2071/1992, άρ. 98, Παρ. 3: «Σε κάθε περίπτωση και σε όλη τη διάρκεια της νοσηλείας, πρέπει να επιδεικνύεται σεβασμός προς την προσωπικότητα του ασθενή». Παρ. 4: «Οι περιορισμοί που επιβάλλονται στην ατομική ελευθερία του ασθενή προσδιορίζονται μόνο από την κατάσταση της υγείας του και τις ανάγκες της νοσηλείας»).
Σύμφωνα με τον ν.2071/1992, άρ. 98, Παρ. 3: «Σε κάθε περίπτωση και σε όλη τη διάρκεια της νοσηλείας, πρέπει να επιδεικνύεται σεβασμός προς την προσωπικότητα του ασθενή».
Τι εννοείς, όταν λες ότι δένονται τιμωρητικά;
Εννοώ ότι η κλινική πολλές φορές καθηλώνει τους ασθενείς που εκφράζουν αγωνία ή θυμό για τους ιατρικούς χειρισμούς, ώστε να τους τιμωρήσει ή να τους σωφρονίσει. Προσπαθεί να τους κάνει, δηλαδή, πιο υπάκουους, να τους πιέσει να παίρνουν τα φάρμακά τους, για να αποδεχτούν τελικά τη ζωή εντός του ιδρύματος.
Η κλινική πολλές φορές καθηλώνει τους ασθενείς που εκφράζουν αγωνία ή θυμό για τους ιατρικούς χειρισμούς, ώστε να τους τιμωρήσει ή να τους σωφρονίσει.
Τα δεσίματα στις υπόλοιπες πτέρυγες είναι λιγότερο εκτεταμένα;
Στις υπόλοιπες πτέρυγες, τα δεσίματα είναι πράγματι πιο περιορισμένα, όμως υπερισχύει και εκεί η ίδια λογική, δηλαδή αυτή της πρόληψης: όσο οι ασθενείς παραμένουν καθηλωμένοι, η κανονικότητα στην κλινική δεν διαταράσσεται. Στο λουξ, τα δεσίματα και η φαρμακευτική αγωγή είναι περισσότερο «μελετημένα» και εξειδικευμένα. Φυσικά, εκεί παίζει ρόλο το οικονομικό κομμάτι, αλλά και το γεγονός ότι υπάρχει ενδιαφέρον από την οικογένεια.
Όσο οι ασθενείς παραμένουν καθηλωμένοι, η κανονικότητα στην κλινική δεν διαταράσσεται.
Θεωρείς, λοιπόν, ότι η καθήλωση εφαρμόζεται και σε ασθενείς που δεν εμφανίζουν επιθετική ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά;
Υπάρχουν προφανώς και ασθενείς που χρήζουν καθήλωσης, αλλά σίγουρα η τακτική αυτή δεν εφαρμόζεται μόνο τότε. Εφαρμόζεται εκτενέστερα, για τους λόγους που ανέφερα. Για να διασφαλιστεί, δηλαδή, η ομαλή λειτουργία της κλινικής και για να μειωθεί το κόστος της.
Η φαρμακευτική αγωγή καθορίζεται από την οικονομική ζώνη στην οποία ανήκει ο κάθε ασθενής. Έχουμε κατάχρηση φαρμάκων στο ισόγειο και πιο προσεκτική χορήγηση στις πτέρυγες όπου αυξάνεται το κόστος της περίθαλψης.
Μου είπες προηγουμένως ότι εντός της κλινικής γίνεται μεγάλη χορήγηση φαρμάκων. Θες να μου το εξηγήσεις αυτό;
Η φαρμακευτική αγωγή, πάλι καθορίζεται από την οικονομική ζώνη στην οποία ανήκει ο κάθε ασθενής. Έχουμε κατάχρηση φαρμάκων στο ισόγειο και πιο προσεκτική χορήγηση στις πτέρυγες όπου αυξάνεται το κόστος της περίθαλψης.Στον χώρο του ισογείου, ένα βασικό κατασταλτικό φάρμακο χρησιμοποιείται σαν την ασπιρίνη. Η παραμικρή υποψία κάποιας σκέψης ή συμπεριφοράς που θα μπορούσε να διαταράξει την κανονικότητα της κλινικής, χορηγείται ενέσιμα, χωρίς κανένα έλεγχο ή εμβάθυνση. Βέβαια, δεν παραγνωρίζω ότι στο ισόγειο νοσηλεύονται συνήθως και τα πιο αποδιοργανωμένα περιστατικά.
Περνούν τη ζωή τους καθηλωμένοι στα κρεβάτια τους, ουρώντας και αφοδεύοντας μέσα σε κουβάδες.
Στην αρχή, είπες ότι δεν υπάρχει κανένα πλαίσιο θεραπείας με προοπτική την αποϊδρυματοποίηση των ασθενών.
Την ανυπαρξία πλάνου θεραπείας την αποδεικνύουν τα χρόνια εγκλεισμού πολλών ασθενών. Υπάρχουν άνθρωποι που βρίσκονται σε αυτήν την κλινική για πάνω από 20 χρόνια, κλεισμένοι μέσα στο δωμάτιό τους. Περνούν τη ζωή τους καθηλωμένοι στα κρεβάτια τους, ουρώντας και αφοδεύοντας μέσα σε κουβάδες, παρατημένοι από τις οικογένειές τους. Αυτή η εικόνα, που δεν είναι καθόλου σπάνια στην κλινική, καθιστά σαφές, ακόμη και σε κάποιον που δεν έχει γνώση της ψυχιατρικής, ότι μέσα σε αυτές τις συνθήκες δεν μπορεί να θεραπευτεί κανένας ασθενής. Καταλαβαίνουμε δε, ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες όχι μόνο δεν μπορεί να γιατρευτεί κάποιος που νοσεί ψυχικά, αλλά και ότι ακόμη και ένας «φυσιολογικός» άνθρωπος θα αντιμετώπιζε κάποια στιγμή σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα.
Οι ίδιες οι οικογένειές τους, τους έχουν στείλει εκεί ώστε να μείνουν – και να πεθάνουν εκεί.
Συνεπώς, η απουσία πλάνου απεγκλωβισμού για τη μεγαλύτερη μερίδα των ασθενών αποτελεί συνειδητή επιλογή: οι ίδιες τους οι οικογένειες τούς έχουν στείλει εκεί, για να μείνουν και να πεθάνουν εκεί. Έτσι, υπάρχουν αρκετά περιστατικά που νοσηλεύονται στην κλινική για δεκαετίες, χωρίς να έχουν επικοινωνήσει όλο αυτό το διάστημα με τις οικογένειές τους, χωρίς να έχουν σημειώσει την παραμικρή βελτίωση.
Δεν είναι όλοι οι συγγενείς ίδιοι. Υπάρχουν συγγενείς που ενδιαφέρονται για τους ανθρώπους τους και τους επισκέπτονται συχνά. Υπάρχουν και άλλοι που τους έχουν παρατήσει εκεί.
Εννοείς ότι οι συγγενείς γνωρίζουν και συναινούν;
Δεν είναι όλοι οι συγγενείς ίδιοι. Υπάρχουν συγγενείς που ενδιαφέρονται για τους ανθρώπους τους και τους επισκέπτονται συχνά. Υπάρχουν και συγγενείς που τους έχουν παρατήσει εκεί, έχουν χρόνια να τους δουν και βάζουν μόνο το χρηματικό ποσό στην αρχή κάθε μήνα. Οι συγγενείς, λοιπόν, είτε δεν γνωρίζουν καθόλου τι συμβαίνει, είτε γνωρίζουν εν μέρει, αλλά δεν ξέρουν το μέγεθος της φρικαλεότητας, δηλαδή για τα παρατεταμένα δεσίματα και την κατάχρηση φαρμάκων. Η κλινική φροντίζει να τους δείχνει την καλύτερη δυνατή εικόνα, όταν βρίσκονται εκεί. Συνήθως, δεν βρίσκουν τους συγγενείς τους δεμένους, ούτε υπό την επήρεια μεγάλης ποσότητας φαρμάκων.
Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στους χρόνους νοσηλείας: 20ετίες και 30ετίες, ολόκληρες ζωές νοσηλείας.
Όλο αυτό πού οδηγεί;
Η κλινική αναπαράγει τη λεγόμενη «νόσο του εγκλεισμού». Οι ασθενείς είναι εγκλωβισμένοι εντός συνθηκών που δεν αναπαράγουν απλώς την κατάστασή τους, αλλά τη δυσχεραίνουν. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στους χρόνους νοσηλείας: 20ετίες και 30ετίες, ολόκληρες ζωές νοσηλείας. Άνθρωποι που έχουν περάσει όλη τους τη ζωή και έχουν πεθάνει μέσα στα ψυχιατρεία.
Οι ασθενείς βγαίνουν ποτέ από την κλινική;
Υπάρχει μια μικρή αυλή όπου προαυλίζονται. Βέβαια, κατά την άποψή μου, δεν είναι αρκετή, για να σημάνει ένα θεραπευτικό πλαίσιο. Δεν μπορεί να καλύψει ούτε στο ελάχιστο τα δικαιώματα ενός ανθρώπου στην κοινωνική ζωή, είτε πάσχει από κάποιο ψυχικό νόσημα είτε όχι.
Υπάρχουν τρόφιμοι που έχουν χρόνια να έρθουν σε επαφή με τον έξω κόσμο.
Από την άλλη, οι έξοδοι έχουν να κάνουν και με το ενδιαφέρον των συγγενών και την οικονομική τους συμβολή. Όπως σου είπα, υπάρχουν ασθενείς που έχουν χρόνια να επικοινωνήσουν με τους συγγενείς τους, έχουν ελάχιστα χρήματα και δεν έχουν τηλέφωνο ή τηλεκάρτα, για να τους καλέσουν. Οπότε, υπάρχουν τρόφιμοι που έχουν χρόνια να έρθουν σε επαφή με τον έξω κόσμο, έχουν απολέσει οποιοδήποτε δικαίωμα στην κοινωνική ζωή και στην ενημέρωση.
Υπάρχουν τρόφιμοι που έχουν χρόνια να έρθουν σε επαφή με τον έξω κόσμο, έχουν απολέσει οποιοδήποτε δικαίωμα στην κοινωνική ζωή και στην ενημέρωση.
Δηλαδή, υπάρχουν περιπτώσεις νοσηλευομένων που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με κάποιον συγγενή ή δικηγόρο, επειδή δεν έχουν λεφτά;
Ναι, υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις. Σκεφτείτε έναν άνθρωπο που ποτέ δεν κατάφερε να απεγκλωβιστεί από την ψυχική του ασθένεια, ξεχασμένο από την οικογένειά του για χρόνια, εντός ενός ασύλου, χωρίς χρήματα. Καταλαβαίνουμε ποιες είναι οι πιθανότητες να επικοινωνήσει με τον έξω κόσμο και να βρει το δίκιο του.
Σπάνε πλάκα με τους «τρελούς».
Οι ασθενείς ενημερώνονται για την κατάσταση της υγείας τους από το ιατρικό προσωπικό;.
Τις περισσότερες φορές, το προσωπικό τούς αντιμετωπίζει με αστεϊσμούς, ψέματα και κοροϊδίες, με σκοπό να αποφύγει την ερώτηση. Για παράδειγμα, όταν ρωτούν οι ασθενείς πότε θα βγουν, εκείνοι συνήθως απαντούν «τη Δευτέρα / την Τρίτη / την επόμενη εβδομάδα θα έρθουν να σε πάρουν, για να πας ταξίδι», παίζοντας επί της ουσίας με την ψυχική τους κατάσταση και την αδυναμία της αντίληψής τους. Αυτή είναι η απάντηση στο αίτημα ενημέρωσης των ασθενών. Σπάνε πλάκα με τους «τρελούς».
Θεωρώ ότι η συγκεκριμένη κλινική φτάνει τους νοσηλευόμενους στα όριά τους.
Θα έλεγες ότι υπάρχουν στιγμές που τίθεται σε κίνδυνο η ζωή των νοσηλευομένων;
Θεωρώ ότι η συγκεκριμένη κλινική φτάνει τους νοσηλευόμενους στα όριά τους. Καταρχάς, το παρατεταμένο δέσιμο θα μπορούσε να τους στερήσει τη ζωή και από εξωτερικούς κινδύνους – έναν σεισμό, μια πυρκαγιά κτλ. Οι συνθήκες υγιεινής, όπου ασθενείς κοιμούνται πάνω στα ούρα και τα κόπρανά τους, μπορούν να προκαλέσουν έναν μεγάλο αριθμό λοιμώξεων και παρεμφερών παθήσεων.
Αυτοί που δεν συμμορφώνονται είτε δένονται, είτε παίρνουν φάρμακα, ώστε να συμμορφωθούν.
Οι ασθενείς πώς αντιδρούν σε αυτήν την κατάσταση;
Υπάρχουν αντιδράσεις που καλύπτουν ένα τεράστιο φάσμα. Ενδεικτικά, αυτοί που δεν συμμορφώνονται, είτε δένονται, είτε παίρνουν φάρμακα, ώστε να συμμορφωθούν. Βέβαια, υπάρχουν και πιο ακραίες αντιδράσεις, όπως απόπειρες αυτοκτονίας, όπου ασθενείς καταπίνουν μπαταρίες και αναπτήρες, όχι με σκοπό να βάλουν τέλος στη ζωή τους, αλλά για να απεγκλωβιστούν από την κλινική.
Το Θεραπευτήριο της Λέρου και η ψυχιατρική μεταρρύθμιση που δεν έγινε ποτέ
Τι ισχύει, όμως, σε θεσμικό επίπεδο; Το 1991, γίνεται η πρώτη σοβαρή προσπάθεια διεθνώς να κατοχυρωθούν κάποια θεμελιώδη δικαιώματα που αφορούν την ψυχική υγεία από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Η απόφαση αυτή απαρτίζεται από 25 βασικές αρχές. Κάποιες από αυτές ενσωματώθηκαν αργότερα και στο ελληνικό Σύνταγμα, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι βρίσκουν πάντα εφαρμογή. Ανάμεσά τους, είναι το δικαίωμα στην αξιοπρεπή περίθαλψη, το δικαίωμα στην ισότητα, καθώς και το δικαίωμα στην ενημέρωση, στην προστασία των προσωπικών δεδομένων και τη διεκδίκηση αξιώσεων.
Το ρεπορτάζ του The Observer για τη Λέρο.
Ο Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου είναι ψυχίατρος και έχει ασχοληθεί ενεργά με το κίνημα της εναλλακτικής ψυχιατρικής, από το 1982. Έχει εργαστεί στο Δρομοκαΐτειο, στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, καθώς και στο Θεραπευτήριο της Λέρου, το λεγόμενο «ένοχο μυστικό της Ευρώπης», για το οποίο η Ελλάδα δέχτηκε -δικαίως- την παγκόσμια κατακραυγή, μετά από αποκαλυπτικό ρεπορτάζ που είχε δημοσιεύσει η εφημερίδα The Observer.
Mαζί με άλλους ψυχιάτρους κατέβαλλαν και εξακολουθούν να καταβάλουν υπεράνθρωπες προσπάθειες για την εφαρμογή της αποκαλούμενης «ψυχιατρικής μεταρρύθμισης», η οποία, όπως μας εξηγεί και ο ίδιος, συνάντησε κωλύματα από τις κυβερνήσεις και το ψυχιατρικό κατεστημένο. Παρακάτω, μας περιγράφει το κυρίαρχο μοντέλο της ψυχιατρικής, που επιμένει στις κατασταλτικές μεθόδους, καθώς και τους τρόπους υπέρβασής του.
Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’80, είχε στόχο το βαθμιαίο κλείσιμο των ψυχιατρείων.
VICE: Τι συνέβη τελικά με την «ψυχιατρική μεταρρύθμιση»;
Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου: Το βασικό πρόβλημα με τη λεγόμενη ψυχιατρική μεταρρύθμιση που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’80 και είχε στόχο το βαθμιαίο κλείσιμο των ψυχιατρείων και την αντικατάστασή τους από κοινοτικές υπηρεσίες, είναι ότι επί της ουσίας δεν έγινε ποτέ. Παρότι έκλεισαν κάποια μικρά ψυχιατρεία στην επαρχία και τα τρία μεγάλα -Δαφνί, Δρομοκαΐτειο, Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης- συρρικνώθηκαν, το σύστημα της φροντίδας δεν άλλαξε ποτέ.
Μια απόδειξη ότι η ψυχιατρική μεταρρύθμιση δεν έγινε ποτέ, είναι ότι ο αριθμός των ακούσιων νοσηλειών παραμένει ο ίδιος, πιθανώς και λίγο αυξημένος, από αυτόν που ήταν προτού τεθεί καν θέμα ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Για την ακρίβεια, το 60% με 70% των εισαγωγών για νοσηλεία είναι ακούσιες. Ποσοστό μοναδικό, δεδομένου ότι αν είχε γίνει στοιχειωδώς η ψυχιατρική μεταρρύθμιση, οι ακούσιες νοσηλείες δεν θα έπρεπε να ξεπερνούν το 15%.
Αλλά ακόμη και αυτές οι βραχύβιες προσπάθειες που έγιναν, αφορούσαν αποκλειστικά τον δημόσιο τομέα. Ποτέ δεν έθιξαν τον ιδιωτικό, στον οποίο υπήρχε ανέκαθεν ένα πέπλο συγκάλυψης.
Υπάρχουν πάρα πολλές καταγγελίες, ειδικά για ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές στην κεντρική Ελλάδα και στη δυτική Μακεδονία, όπου συμβαίνουν σημεία και τέρατα.
Οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές λειτουργούσαν και λειτουργούν ως ένα παράπλευρο στοιχείο στο σύστημα των ψυχιατρικών υπηρεσιών. Εκεί συνήθως καταφεύγουν οι έχοντες το χρήμα, που αποζητούν καλύτερες ξενοδοχειακές συνθήκες από αυτές του δημοσίου.
Υπήρχαν, όμως, πάντα και τα κάτω πατώματα, τα υπόγεια των ιδιωτικών κλινικών, για τις οικογένειες που αφενός δεν είχαν χρήματα και αφετέρου έψαχναν ένα σημείο έσχατης αποθήκης, για να εναποθέσουν τους ψυχικά πάσχοντες συγγενείς τους. Το κράτος, ωστόσο, ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε για τις ιδιωτικές κλινικές. Έτσι, υπάρχουν πάρα πολλές καταγγελίες, ειδικά για ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές στην κεντρική Ελλάδα και στη δυτική Μακεδονία, όπου συμβαίνουν σημεία και τέρατα. Έχουμε ακούσει μέχρι και για ανθρώπους δεμένους πάνω σε πολυθρόνες που είναι πακτωμένες στο έδαφος.
Το σύστημα της φροντίδας δεν διαφέρει προφανώς από εκείνο στο δημόσιο. Η διαφορά συνίσταται στο ότι στην περίπτωση του δημοσίου μπορούν να δημοσιευτούν κάποιες καταγγελίες, ενώ οι ιδιωτικές κλινικές είναι πέραν κάθε προσβασιμότητας. Μιλάμε για κανονική αθλιότητα.
Δεν μας νοιάζει το πώς νιώθει ο ασθενής, πώς βιώνει την καθημερινότητά του. Μια καθημερινότητα που είναι κατά γενική ομολογία αβάσταχτη.
Σε τι συνίσταται, λοιπόν, το κυρίαρχο ψυχιατρικό παράδειγμα αυτήν τη στιγμή;
Στον έλεγχο των συμπτωμάτων μέσω του φαρμάκου, έτσι ώστε να κρατάμε τον ασθενή σε μια κατάσταση συντήρησης, σε μια κατάσταση ακινησίας, για να μην προκαλεί πρόβλημα στο περιβάλλον. Να καταστείλουμε τα συμπτώματα, να κάνουμε τον ασθενή διαχειρίσιμο.
Μας ενδιαφέρει να διαβάσουμε τα συμπτώματα και τα σημεία και όχι την ιστορία και την οδύνη του υποκειμένου. Δεν μας νοιάζει το πώς νιώθει ο ασθενής, πώς βιώνει την καθημερινότητά του. Μια καθημερινότητα που είναι κατά γενική ομολογία αβάσταχτη.
Όταν ο άνθρωπος διατηρεί ελπίδα για το μέλλον, όταν βρίσκει ένα νόημα στα πράγματα, όταν μπορεί και επικοινωνεί πραγματικά με τους γύρω του, η έννοια του ανίατου καταργείται.
Μπορείτε να μας πείτε κάποια πράγματα για τον λεγόμενο «ιδρυματισμό»;
Ο ιδρυματισμός ευθύνεται για πολλά από τα συμπτώματα που εμφανίζουν ασθενείς που νοσηλεύονται για περισσότερο από έξι μήνες. Είναι μια δευτερογενής νόσος, που επικάθεται πάνω στην αρχική ψυχική διαταραχή και σχετίζεται με την απο-υποκειμενοποίηση και την απο-κοινωνικοποίηση του ασθενούς. Χάνει, δηλαδή, ο ασθενής τις κοινωνικές του επαφές, παύει να έχει ελπίδα για μια πραγματικότητα εκτός ψυχιατρείου και υπάρχει η συνεχής επανάληψη μιας ρουτίνας. Ρουτίνα που επιβάλλεται από μια εξουσία που δεν ελέγχεται από αυτόν και που ορίζει τι ώρα θα σηκωθεί, τι ώρα θα πάρει τα φάρμακα, θα φάει και θα προαυλιστεί – αν προαυλιστεί. Νομίζουμε ότι οι συμπεριφορές των πασχόντων εντός των ψυχιατρείων είναι κενές νοήματος. Στην πραγματικότητα, όμως, η συμπεριφορά τους είναι γεμάτη νόημα. Όταν ένας ασθενής δεν μιλάει για χρόνια, σημαίνει ότι υπάρχει άρνηση να μιλήσει σε συνθήκες που νιώθει ότι του στερούν το όποιο δικαίωμα. Ακόμη και αυτές οι μικρές βελτιώσεις που έγιναν στο Ψυχιατρείο της Λέρου, μετά τη διεθνή κατακραυγή, έδωσαν εντυπωσιακά αποτελέσματα. Είδαμε ανθρώπους που είχαν να μιλήσουν για δεκαετίες να γίνονται λαλίστατοι. Άνθρωποι που είχαν θεωρηθεί ως ανίατες περιπτώσεις, φάνηκε τελικά ότι μπορούν να ζουν και να δουλεύουν κανονικά μέσα στην κοινότητα, σε δικά τους διαμερίσματα. Τι έγινε εκεί; Θαύμα; Αυτό που θέλω να πω, είναι ότι όταν ο άνθρωπος διατηρεί ελπίδα για το μέλλον, όταν βρίσκει ένα νόημα στα πράγματα, όταν μπορεί και επικοινωνεί πραγματικά με τους γύρω του, η έννοια του ανίατου καταργείται.
Πρέπει να υπάρχει ένα κοινωνικό κράτος που θα προλαβαίνει τέτοιου είδους καταστάσεις, που δεν θα οδηγεί τους ανθρώπους στα όριά τους.
Πώς θα μπορούσε να οριστεί ένας εναλλακτικός δρόμος;
Πρέπει να καθιερωθεί μία διαφορετική κουλτούρα και πρακτική από την ψυχιατρική, η οποία, αντί να ταξινομεί σε διαγνωστικές κατηγορίες και να διαβάζει σημεία και συμπτώματα, θα συνομιλεί και με τον άλλον. Αυτό σημαίνει ότι θα απορριφθεί εκ προοιμίου η οποιαδήποτε κατασταλτική πρακτική, ότι βασικός άξονας θα είναι η επικοινωνία και όχι η μηχανική καθήλωση ή το φάρμακο, χωρίς να παραγνωρίζουμε ότι και το φάρμακο είναι αναγκαίο. Θα προσπαθήσουμε να ξεφύγουμε από τη λογική του ψυχιατρείου και θα υπάρχουν κοινοτικές υπηρεσίες, όπου θα επικοινωνούμε με τους ασθενείς στο σπίτι τους, στην καφετέρια ή οπουδήποτε μπορεί να υπάρξει αυτή η επικοινωνία. Ότι θα υπάρχει στήριξη στην οικογένεια, η οποία επίσης έχει αιτήματα, ειδικά όταν την αφήνουμε μόνη της να αντιμετωπίσει ένα πολύ δύσκολο και περίπλοκο πρόβλημα. Τέλος, ότι θα υπάρχει ένα κοινωνικό κράτος που θα προλαβαίνει τέτοιου είδους καταστάσεις, που δεν θα οδηγεί τους ανθρώπους στα όριά τους.
Δείτε περισσότερες φωτογραφίες παρακάτω: