«Ήταν Χριστούγεννα ή Πρωτοχρονιά και ήμασταν σε ένα οικογενειακό τραπέζι. Όπως τρέχαμε με τα άλλα παιδιά γύρω-γύρω σε όλο το σπίτι, εγώ παραπάτησα έπεσα πάνω σε έναν καλόγερο με παλτά και τον έριξα κάτω. Θυμάμαι εκείνη τη στιγμή ένιωσα τρομερά άσχημα, σα να είχα κάνει το μεγαλύτερο λάθος του κόσμου. Ήμουν 12 ετών.» Ο Μιχάλης στα 22 του διαγνώστηκε με κατάθλιψη, και όπως αμέτρητα παιδιά που έχουν μεγαλώσει με συνεχείς επικρίσεις από τους γονείς του, λέει ότι καθημερινά θυμάται όλα αυτά που πίστευε πως έχει κάνει λάθος μεγαλώνοντας, σα να έχει μία φωνούλα στο μυαλό του που διαρκώς τον μαλώνει.
Όπως πιστεύουν σήμερα οι επιστήμονες, το να νιώθει ένα παιδί διαρκώς ενοχές, σαν αυτές που ένιωθε ο Μιχάλης, μπορεί να το οδηγήσει μεγαλώνοντας σε σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη, χρόνιο άγχος, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και διπολική διαταραχή. Σε κατάθλιψη μπορεί να οδηγηθεί και ένας ενήλικας, ο οποίος υποβάλλεται διαρκώς σε επιπλήξεις. Όμως στα παιδιά, λένε ειδικοί από το Washington University, οι υπερβολικές ενοχές μπορεί να συνδέονται με ένα μέρος του εγκεφάλου, στο οποίο λαμβάνει χώρα ο έλεγχος πολλών και διαφόρων ψυχικών διαταραχών.
Τα ενοχικά αισθήματα «πειράζουν» τον εγκέφαλο του παιδιού
Για τις ανάγκες της 12ετούς τους μελέτης, οι επιστήμονες παρακολούθησαν 145 παιδιά σχολικής ηλικίας. Τα υπέβαλλαν σε ερωτήσεις, τους έκαναν τομογραφίες εγκεφάλου, ενώ ζήτησαν από τους γονείς τους να πουν κατά πόσο τα παιδιά τους παρουσιάζουν συχνά ενοχικά συμπτώματα, όπως για παράδειγμα να ζητούν διαρκώς συγνώμη ή να νιώθουν ενοχές για πράγματα που έγιναν πριν από πολύ καιρό.
Έπειτα από όλα αυτά οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι τα παιδιά με πολλά ενοχικά αισθήματα έχουν λιγότερο ανεπτυγμένη την «πρόσθια νήσο», το τμήμα δηλαδή του εγκεφάλου τους που ρυθμίζει την αντίληψη του εαυτού και τα συναισθήματα. Άνθρωποι που έχουν μικρή πρόσθια νήσο έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν διαταραχές άγχους, κατάθλιψη, σχιζοφρένεια και άλλες ψυχικές διαταραχές.
Όπως λένε οι επιστήμονες «όλα τα παιδιά που εμφάνισαν έντονα ενοχικά αισθήματα είχαν μικρότερη πρόσθια νήσο, χαρακτηριστικό που προμηνύει κατάθλιψη στο μέλλον. Η έρευνα αυτή, λοιπόν, καταλήγει στο ότι οι εμπειρίες που έχει ένα παιδί στην πολύ μικρή του ηλικία μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο που αναπτύσσεται ο εγκέφαλός του». Και επισημαίνουν ότι είναι η πρώτη έρευνα που δείχνει ξεκάθαρα τις αλλαγές που συμβαίνουν στην ανάπτυξη του εγκεφάλου ενός παιδιού, εξαιτίας των ενοχικών συναισθημάτων.
Όπως αναφέρει συγκεκριμένα η ψυχολόγος Michelle New, η έρευνα αυτή βοηθά στο να αναγνωρίσει κανείς τα συμπτώματα ενός ενοχικού παιδιού και να προλάβει μετέπειτα ψυχικές διαταραχές. Επίσης, αποδεικνύει ότι όσο νωρίτερα επέμβει κανείς για να διορθώσει «λάθη» που έχουν γίνει στην ανατροφή ενός παιδιού, τόσο περισσότερες ελπίδες υπάρχουν ώστε να μην έχει προβλήματα το παιδί μεγαλώνοντας. Σημειώνουν, πάντως, οι ειδικοί ότι οι ψυχικές διαταραχές είναι συνήθως λανθάνουσες (ή κρυμμένες) στις ηλικίες από 4 έως 12 ετών, ενώ αρχίζουν να κάνουν έκδηλη την εμφάνισή τους από την εφηβεία και μετά.
Τέλος, οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου στους γονείς που συνηθίζουν να δημιουργούν ενοχές στα παιδιά, ως τακτική «μαλώματος» ή «τιμωρίας», λέγοντάς τους π.χ. «αφού έσπασες το βάζο της θείας, τώρα θα πρέπει να αγοράσουμε καινούργιο. Με τι λεφτά θα το κάνουμε αυτό; Εσύ θα φταις αν δεν θα πας πουθενά τον άλλο μήνα». Οι γονείς αυτοί πρέπει να καταλάβουν ότι τέτοιες συμπεριφορές στιγματίζουν το παιδί για πάντα και ότι θα χρειαστεί πολύ «δουλειά» στο μέλλον για να μπορέσει το παιδί να αποβάλλει όχι τα ενοχικά συναισθήματα -αυτά, λένε οι ειδικοί, δύσκολα ξεχνιούνται- αλλά την γκρίζα σκιά της κατάθλιψης.
Παράλληλα, συμβουλεύουν οι ειδικοί τους γονείς, αν αντιλαμβάνονται ότι το παιδί παρουσιάζει υπερβολικά ενοχικά συμπτώματα, π.χ. ζητά συγγνώμη με το παραμικρό ή λέει διαρκώς ότι εκείνο φταίει για όλα, είναι σημαντικό να βρουν αποτελεσματικούς τρόπους για να ρυθμίσουν τα συναισθήματα αυτά και να βοηθήσουν το παιδί να τα ξεπεράσει, προκειμένου να προλάβουν μελλοντικά ψυχολογικά προβλήματα.