Η Αγία Βαρβάρα η Μεγαλομάρτυς τιμάται στις 4 Δεκεμβρίου με το Νέο Ημερολόγιο και στις 17 Δεκεμβρίου με το Παλαιό, και θεωρείται προστάτις του Πυροβολικό όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε πολλές άλλες χώρες.
Τόπος καταγωγής της ήταν η Μερζιφούντα του Πόντου (δυτικός Πόντος, στην ευρύτερη περιοχή της Αμάσειας) ή κατά μία άλλη παράδοση η Νικομήδεια της Μικράς Ασίας.
Η Βαρβάρα ήταν η μονογενής θυγατέρα του πλούσιου Έλληνα ειδωλολάτρη Διόσκουρου, Σατράπη της Νικομήδειας. Παρόλο που το περιβάλλον στο οποίο ανατράφηκε αποτελούνταν από φανατικούς ειδωλολάτρες, η Αγία ασπάστηκε το χριστιανισμό σε νεαρή ηλικία. Αυτό προκάλεσε την οργή του πατέρα της, ο οποίος μεταχειρίστηκε κάθε μέσο, ακόμα και βασανισμούς, για να την μεταπείσει.
Όταν όμως βρέθηκε μπροστά στην περήφανη και σταθερή στάση της, την παρέδωσε στον διοικητή της επαρχίας, για να την τιμωρήσει. Ο έπαρχος (που αρχικά εντυπωσιάστηκε από την ομορφιά της κοπέλας και προσπάθησε να την μεταπείσει), συναντώντας την αμετάκλητη απόφασή της να μην απαρνηθεί τον Χριστό την υπέβαλε σε φρικτά μαρτύρια.
Τελικά την αποκεφάλισε με το ξίφος του ο ίδιος ο πατέρας της. Όταν όμως αποτελείωσε το έγκλημά του έπεσε νεκρός, χτυπημένος από κεραυνό κατά θεία δίκη.
Η Αγία Βαρβάρα συνδέθηκε με τον τιμωρό κεραυνό, γι’ αυτό ανακηρύχθηκε προστάτιδα του Πυροβολικού.
Από τις αρχές του 20ού αιώνα τιμάται επίσης ως προστάτιδα των εργαζομένων σε μεταλλεία και ορυχεία.
Η Αγία είναι και η πολιούχος της Δράμας. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν το 1383 η Δράμα κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς, το εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας τέθηκε προς κατεδάφιση από τους κατακτητές για να χτιστεί στη θέση του ένα τζαμί. Τα σχέδιά τους όμως άλλαξαν ανήμερα της Αγίας Βαρβάρας καθώς η περιοχή πλημμύρισε με νερό και δημιουργήθηκε λίμνη που σκέπασε την εκκλησία.
Έτσι, η Αγία Βαρβάρα καθιερώθηκε ως πολιούχος της Δράμας, και ακριβώς απέναντι από τη λίμνη χτίστηκε αργότερα νέα εκκλησία που αφιερώθηκε στην Αγία. Μέχρι σήμερα διατηρείται το έθιμο την παραμονή της γιορτής της, στις 3 Δεκεμβρίου, εκατοντάδες παιδιά να αφήνουν τα αυτοσχέδια φωταγωγημένα καραβάκια τους στα νερά της λίμνης, ακριβώς μπροστά από την ομώνυμη εκκλησία. Με αυτόν τον τρόπο ο κόσμος στέλνει στο βυθισμένο εκκλησάκι το κερί του για την Αγία επάνω σε ένα σανίδι από ξύλο.