Η Μαρίνα Ζαχαρία είναι η Ελληνίδα νηπιαγωγός που διεκδικεί το «Νόμπελ» των εκπαιδευτικών.
Η συνέντευξη
Μπορεί να μην έχει να αντιμετωπίσει πολέμους και ακραία ανέχεια όπως συνάδελφοί της σε άλλα μέρη του πλανήτη, όμως προσπαθεί να ασκήσει ένα επάγγελμα-λειτούργημα στις δύσκολες συνθήκες των σχολείων της ελληνικής περιφέρειας. Κι αυτό κάνει ακόμα πιο αξιοθαύμαστο το έργο της νηπιαγωγού Μαρίνας Ζαχαρία, που παλαιότερα δίδασκε στο μικρό χωριό της Όσσας, στη Μακεδονία, και σήμερα στην κωμόπολη Λαγυνά, και που οι εκπαιδευτικές, ήδη πολυβραβευμένες δράσεις της τα τελευταία 12 περίπου χρόνια, όπως το πρόγραμμα προστασίας των δασών για μαθητές eTreeHuggers και, πιο πρόσφατα, τα μαθήματα ρομποτικής της, την έφεραν στους 50 φιναλίστ για το Global Teacher Prize, γνωστό και ως «Νόμπελ» των εκπαιδευτικών, ανάμεσα σε 7.000 υποψηφιότητες από όλο τον κόσμο. Λίγο πριν από την ανακοίνωση των τελικών αποτελεσμάτων και την τελετή βράβευσης, στις 8/11 στο Παρίσι στο κτίριο της UNESCO, μίλησε στο Marie Claire.
Ανέκαθεν σάς γοήτευαν οι παιδαγωγικές επιστήμες;
«Η αλήθεια είναι πως ήμουν άριστη μαθήτρια και, έπειτα από την παρότρυνση των καθηγητών μου, στόχευα στην Ιατρική. Στις Πανελλήνιες Εξετάσεις δεν κατάφερα να μπω σε ιατρική σχολή αλλά στην επόμενη επιλογή μου, το Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης. Αποφάσισα να παρακολουθήσω τα παιδαγωγικά μαθήματα και στη συνέχεια να ξαναδώσω εξετάσεις. Όμως μετά τον πρώτο μήνα στη σχολή ήμουν σίγουρη ότι αυτό το επάγγελμα μου ταίριαζε απόλυτα. Έτσι, αποφοίτησα με άριστα, διορίστηκα με τις εξετάσεις του ΑΣΕΠ, μετεκπαιδεύτηκα στο Διδασκαλείο της Παιδαγωγικής Σχολής και πρόσφατα απέκτησα το Μεταπτυχιακό μου, “Ήπιες & Ψηφιακές Δεξιότητες στις Επιστήμες της Αγωγής”, επίσης με άριστα.
«Όπως λέει και ο Robert Fulghum: “Όσα πραγματικά θα έπρεπε να ξέρω τα έμαθα στο νηπιαγωγείο”. Η σοφία δεν βρισκόταν στην κορυφή του σχολικού βουνού αλλά εκεί, στα βουναλάκια από άμμο. Εκεί μεγαλώνω κι εγώ καθημερινά με τους μαθητές μου και ανακαλύπτουμε μαζί τη γνώση».
»Όπως λέει και ο Robert Fulghum: “Όσα πραγματικά θα έπρεπε να ξέρω τα έμαθα στο νηπιαγωγείο”. Η σοφία δεν βρισκόταν στην κορυφή του σχολικού βουνού αλλά εκεί, στα βουναλάκια από άμμο. Εκεί μεγαλώνω κι εγώ καθημερινά με τους μαθητές μου και ανακαλύπτουμε μαζί τη γνώση. Εκεί δεν βαριέσαι ποτέ. Τη μια στιγμή είσαι δασκάλα, την άλλη νοσοκόμα, χορεύτρια, κομμώτρια. Μέσα από το παιχνίδι έχεις τους μαθητές σου συνοδοιπόρους στο ταξίδι της ανακάλυψης».
Από την αρχή της εκπαιδευτικής διαδρομής σας διδάξατε σε σχολεία της περιφέρειας και ειδικότερα σε χωριά; Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που έχετε αντιμετωπίσει ως εκπαιδευτικός στην επαρχία; Αισθάνεστε ότι αντιμετωπίζεται άνισα από την Πολιτεία;
«Έχω διδάξει σε διάφορα σχολεία της πόλης αλλά και της επαρχίας. Στην επαρχία τα πράγματα είναι διαφορετικά από πολλές απόψεις. Τα παιδιά της είναι πιο ανεξάρτητα και πιο ώριμα σε σχέση με τα παιδιά της πόλης. Παράλληλα όμως στερούνται ευκαιριών και ερεθισμάτων που υπάρχουν στα αστικά κέντρα όπως η πρόσβαση σε θέατρα, μουσεία ή εκδηλώσεις. Βέβαια, στο δικό μας σχολείο δεν επιτρέψαμε η απόσταση να επηρεάσει την πρόσβαση των μαθητών μας σε πολιτιστικές εκδηλώσεις, διοργανώνοντας εκπαιδευτικές επισκέψεις στη Θεσσαλονίκη.
»Επίσης, τα σχολεία της επαρχίας και ειδικά των μικρών χωριών στερούνται επαρκούς χρηματοδότησης, διότι έχοντας λίγους μαθητές λαμβάνουν και χαμηλότερη οικονομική ενίσχυση. Θυμάμαι σε ένα επαρχιακό νηπιαγωγείο, όπου παρουσιάστηκα την πρώτη χρονιά, δεν υπήρχαν αναλώσιμα και υλικά χειροτεχνίας. Ανέφερα λοιπόν στους γονείς κατά την ομιλία μου στον Αγιασμό ότι δεν έχουμε ούτε μία κόλλα για τις κατασκευές μας. Την επόμενη μέρα ήρθε μια κυρία (όχι μητέρα μαθητή, άγνωστη τότε για εμένα) και μου έφερε μια σακούλα με πάνω από 50 κόλλες. Περάσαμε τρεις χρονιές με εκείνη την προσφορά.
«Σε ένα επαρχιακό νηπιαγωγείο, όπου παρουσιάστηκα την πρώτη χρονιά, δεν υπήρχαν αναλώσιμα και υλικά χειροτεχνίας. Ανέφερα λοιπόν στους γονείς κατά την ομιλία μου στον Αγιασμό ότι δεν έχουμε ούτε μία κόλλα για τις κατασκευές μας. Την επόμενη μέρα ήρθε μια κυρία (όχι μητέρα μαθητή, άγνωστη τότε για εμένα) και μου έφερε μια σακούλα».
»Έγινε σκοπός ζωής το να προσφέρω στους μαθητές μου ίσες ευκαιρίες στη γνώση. Για τον λόγο αυτό επιδίωκα να λαμβάνουμε μέρος στους διαγωνισμούς, ώστε να εξοπλίζουμε το νηπιαγωγείο μας με τον ρομποτικό εξοπλισμό που κέρδιζε ο νικητής. Έτσι, από αυτούς τους διαγωνισμούς, από δωρεές αλλά και από τις πιλοτικές δράσεις STEM του Υπουργείου στις οποίες συμμετείχαμε, κατάφερα να αναβαθμίσω το σχολείο από άποψη υλικοτεχνικής υποδομής αλλά και καινοτόμων προγραμμάτων».
Σύμφωνα με μια νέα έρευνα η Ελλάδα είναι τελευταία σε δαπάνες για την Παιδεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πώς αποτυπώνεται αυτό στα σχολεία;
«Πρόσφατα βρέθηκα στις Βρυξέλλες, ως εκπρόσωπος της Ελλάδας, σε μια συνάντηση των Leading Teachers των ευρωπαϊκών χωρών. Πρόκειται για τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς για τη ρομποτική από κάθε χώρα, οι οποίοι ορίζονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σε μια συζήτηση λοιπόν που είχαμε οι εκπαιδευτικοί ανέφεραν τους μισθούς που παίρνουν. Ειλικρινά, ντράπηκα να απαντήσω… Στην Ελλάδα ο μισθός του εκπαιδευτικού είναι από τους χαμηλότερους της Ευρώπης, ενώ οι υποχρεώσεις που έχουν προκύψει με τις νέες προσθήκες της Αξιολόγησης των Σχολικών Μονάδων και της Εισαγωγής των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων πλέον απαιτούν όλο και περισσότερες εργατοώρες. Οι νηπιαγωγοί, ειδικότερα, εργάζονται χωρίς διάλειμμα και χωρίς να απολαμβάνουν τη μείωση ωραρίου που δικαιούνται μετά από κάποια χρόνια υπηρεσίας.
«Σε μια συζήτηση που είχαμε στις Βρυξέλλες οι εκπαιδευτικοί ανέφεραν τους μισθούς που παίρνουν. Ειλικρινά, ντράπηκα να απαντήσω… Στην Ελλάδα ο μισθός του εκπαιδευτικού είναι από τους χαμηλότερους της Ευρώπης».
»Οι μειώσεις των δαπανών για την Παιδεία στη χώρα μας αποτυπώνονται σε όλες τις εκφάνσεις της εκπαίδευσης. Η έλλειψη προϋπολογισμού συνεπάγεται τη μείωση του διδακτικού προσωπικού και, κατ’ επέκταση, μεγαλύτερο αριθμό μαθητών ανά τάξη. Έτσι, δημιουργούνται προβλήματα στην επιτήρηση, στη διαχείριση της τάξης, αλλά και στην ποιότητα της διδασκαλίας.
»Οι εκπαιδευτικοί συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην προμήθεια εκπαιδευτικών υλικών και βιβλίων, που είναι απαραίτητα για τη διδασκαλία. Τις περισσότερες φορές αναγκάζονται να πληρώνουν οι ίδιοι τα εποπτικά υλικά που απαιτούνται σε ένα σχέδιο διδασκαλίας, καθώς οι σχολικές επιτροπές δεν καλύπτουν τέτοιες “πολυτέλειες”.
«Όλοι οι Ευρωπαίοι εταίροι διαθέτουν διαδραστικές οθόνες στα σχολεία τους και οι μαθητές τους ζωγραφίζουν εκεί με ευκολία χρησιμοποιώντας την οθόνη αφής. Οι δικοί μας μαθητές προσπαθούν εις μάτην να ζωγραφίσουν με το ποντίκι ενός παλιού λάπτοπ (πράγμα πολύ δύσκολο)».
»Οι σχολικές εγκαταστάσεις υστερούν σε υλικοτεχνικό εξοπλισμό, με την έλλειψη αυτών των πόρων να περιορίζει πολλές φορές τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες των μαθητών. Για παράδειγμα, στο σχολείο μας υλοποιούμε ευρωπαϊκά προγράμματα τα οποία διακρίνονται κάθε χρόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε αυτά τα έργα, λόγω και του μικρού της ηλικίας των μαθητών μας, συχνά κάνουμε τηλεδιασκέψεις με τους μαθητές των άλλων χωρών όπου πολλές φορές ζωγραφίζουμε σε μία κοινή διαδικτυακή πλατφόρμα. Όλοι οι Ευρωπαίοι εταίροι διαθέτουν διαδραστικές οθόνες στα σχολεία τους και οι μαθητές τους ζωγραφίζουν εκεί με ευκολία χρησιμοποιώντας την οθόνη αφής. Οι δικοί μας μαθητές προσπαθούν εις μάτην να ζωγραφίσουν με το ποντίκι ενός παλιού λάπτοπ (πράγμα πολύ δύσκολο). Υπάρχουν φορές που ζηλεύω τα σχολεία της Ευρώπης και αγανακτώ γιατί τα δικά μας παιδιά δεν απολαμβάνουν αυτών των παροχών».
Ως γυναίκα που αγαπά τη ρομποτική αντιμετωπίσατε διακρίσεις;
«Το επάγγελμα της νηπιαγωγού είναι γυναικοκρατούμενο, οπότε δεν θα έλεγα ότι αντιμετώπισα διακρίσεις ως γυναίκα που αγαπά τη ρομποτική, γιατί στην πλειονότητα οι νηπιαγωγοί είναι γυναίκες. Τολμώ όμως να πω πως ήμουν από τις πρώτες νηπιαγωγούς που εισήγαγαν τη ρομποτική στο νηπιαγωγείο».
Γιατί επιλέξατε να φέρετε σε επαφή τους μαθητές σας με αυτήν; Ποιον ρόλο μπορεί να παίξει στην ανάπτυξή τους – εκτός του ότι λειτουργεί ως πολύτιμο επαγγελματικό εφόδιο;
«Η ρομποτική προσφέρει μια διασκεδαστική και εκπαιδευτική εμπειρία που ενισχύει τις ψηφιακές αλλά και τις κοινωνικές δεξιότητες των μαθητών και προετοιμάζει τα παιδιά για τον ανταγωνιστικό κόσμο της τεχνολογίας και της επιστήμης. Οι δραστηριότητες αυτού του τύπου επιτρέπουν στα παιδιά να κατανοήσουν βασικές αρχές προγραμματισμού και λογικής, τους διδάσκουν πώς να αναγνωρίζουν προβλήματα και να ψάχνουν για λύσεις. Επιπλέον, τα παιδιά μπορούν να φανταστούν και να δημιουργήσουν το δικό τους ρομπότ, προγραμματίζοντάς το να εκτελεί διάφορες λειτουργίες, σε ένα ομαδικό πλαίσιο το οποίο ενισχύει τις κοινωνικές δεξιότητες και την επικοινωνία. Τέλος, αυτού του είδους οι δραστηριότητες σχεδιάζονται έτσι ώστε να είναι διασκεδαστικές και εκπαιδευτικές, γεγονός που κάνει την μάθηση ευχερέστερη και διασκεδαστική».
«Η ρομποτική προσφέρει μια διασκεδαστική και εκπαιδευτική εμπειρία που ενισχύει τις ψηφιακές αλλά και τις κοινωνικές δεξιότητες των μαθητών και προετοιμάζει τα παιδιά για τον ανταγωνιστικό κόσμο της τεχνολογίας και της επιστήμης».
Γενικά, στη διδασκαλία των επιστημών STEM έχετε δει διαφορές μεταξύ των φύλων – για παράδειγμα, γονείς αγοριών να εκδηλώνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για αυτές;
«Δεν έχω παρατηρήσει κάποια διαφορά στην αντιμετώπιση των γονέων και θεωρώ πως αυτά τα στερεότυπα έχουν πλέον εξαλειφθεί. Κάθε χρόνο, όλοι οι γονείς δήλωναν ενθουσιασμένοι και έκπληκτοι με τις γνώσεις και δεξιότητες που έβλεπαν ότι απέκτησαν τα παιδιά τους μέσα από τις δράσεις που υλοποιούσαμε. Αλλά και μέσα στην τάξη, κατά την υλοποίηση των δραστηριοτήτων παρατηρώ το ίδιο ενδιαφέρον από αγόρια και κορίτσια. Ίσως αυτό να οφείλεται στο γεγονός πως οι δραστηριότητες βασίζονται στα ενδιαφέροντά τους και είναι σχεδιασμένες χωρίς να ενισχύονται έμφυλα στερεότυπα».
Θα μπορούσατε να μας περιγράψετε, εν συντομία, το βραβευμένο πρόγραμμα ρομποτικής σας;
«Το τελευταίο πρόγραμμα ρομποτικής, το οποίο διακρίθηκε και πανελληνίως στους διαγωνισμούς Bravo Schools και της ΕΕΛΛΑΚ, ήταν πραγματικά καινοτόμο γιατί εισήγαγε έννοιες όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη και το Διαδίκτυο των Πραγμάτων στην Προσχολική Εκπαίδευση. Δημιουργήθηκε συνεργατικά και συμμετείχαν το 1ο Νηπιαγωγείο Λαγυνών, το Νηπιαγωγείο Λυγιάς Λευκάδας και το Νηπιαγωγείο Μαυρονερίου. Αρχικά οι μαθητές δημιούργησαν ένα καταφύγιο ζώων με τα παιχνίδια τους, στο οποίο στη συνέχεια προσάρτησαν αισθητήρες και δημιούργησαν “έξυπνες” συσκευές για να βοηθήσουν τα ζωάκια να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους. Έτσι κατασκεύασαν μια έξυπνη μπάρα, που άνοιγε για να περάσει το φορτηγό τους, ένα έξυπνο φωτάκι, που άναβε όταν έμπαινε η αρκούδα στη σπηλιά της, και μια έξυπνη ταΐστρα, που ειδοποιούσε τα παιδιά όταν τελείωνε το φαγητό από το πιατάκι των ζώων. Παράλληλα, δημιουργήσαμε ένα αυτοματοποιημένο σύστημα ποτίσματος με κάμερα τεχνητής νοημοσύνης το οποίο μετρούσε τα επίπεδα υγρασίας του εδάφους και πότιζε το λουλούδι της τάξης χωρίς την παρέμβαση του χρήστη».
«Το τελευταίο πρόγραμμα ρομποτικής, το οποίο διακρίθηκε και πανελληνίως στους διαγωνισμούς Bravo Schools και της ΕΕΛΛΑΚ, ήταν πραγματικά καινοτόμο γιατί εισήγαγε έννοιες όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη και το Διαδίκτυο των Πραγμάτων στην Προσχολική Εκπαίδευση».
Ποιες γενικές συμβουλές θα δίνατε σε γονείς ;
«Αρχικά αφήστε τα παιδιά να εξερευνήσουν και να ρωτήσουν. Η περιέργεια είναι ο κινητήρας της μάθησης. Απαντήστε στις ερωτήσεις τους και ενθαρρύνετε την αναζήτηση απαντήσεων. Επίσης, αγοράστε ρομποτικά παιχνίδια που προάγουν την προγραμματισμό και τη δημιουργία. Υπάρχουν πολλά εκπαιδευτικά ρομπότ και προγράμματα που είναι σχεδιασμένα ειδικά για παιδιά. Αναζητήστε τοπικά εκπαιδευτικά προγράμματα που διδάσκουν ρομποτική, καθώς η συμμετοχή των παιδιών σε αυτά μπορεί να τους δώσει πρόσθετη εμπειρία και ευκαιρίες για εκπαίδευση. Ενθαρρύνετε τη δημιουργικότητα και προτρέψτε τα παιδιά να φανταστούν και να δημιουργήσουν τα δικά τους ρομποτικά έργα. Αφήστε τα να πειραματίζονται με διάφορα σχέδια και ιδέες. Τέλος, να είστε υποστηρικτικοί και υπομονετικοί καθώς τα παιδιά μαθαίνουν. Ο προγραμματισμός και η ρομποτική μπορεί να είναι προκλητικά στην αρχή αλλά η επιμονή θα τους ανταμείψει».
Πώς αντιδρούν οι μαθητές σας όταν ασχολούνται με τη ρομποτική; Τι σας έχει κάνει ιδιαίτερη εντύπωση;
«Οι μαθητές ενθουσιάζονται κάθε φορά που υλοποιούμε δράσεις ρομποτικής, επειδή πρόκειται για ερεθίσματα που δε λαμβάνουν καθημερινά και εξιτάρουν την περιέργειά τους. Πριν από λίγες ημέρες δημιουργήσαμε ένα βηματομετρητή με Microbit, τον οποίο φορούν στα παπούτσια τους και μετράει τα βήματα που κάνουν. Το τι έγινε δεν περιγράφεται! Όλοι ήθελαν να το φορέσουν και έκαναν αγώνες για το ποιος θα κατάφερνε να κάνει περισσότερα βήματα από τον άλλον.
»Το πιο χαριτωμένο της συγκεκριμένης ηλικίας είναι πως αποδίδουν ανιμιστικά στοιχεία στα ρομποτάκια (τους δίνουν ζωή). Χαρακτηριστικά, στο καταφύγιο που ανέφερα παραπάνω είχαμε ένα κουνελάκι-ρομποτάκι που, σύμφωνα με το σενάριο του παιχνιδιού μας, δεν έβλεπε καλά και συνέχεια χτυπούσε στα εμπόδια. Παρακολουθώντας το να χτυπάει στους τοίχους, τα παιδιά προσπαθούσαν να το προστατέψουν από τα εμπόδια και φώναζαν “το καημένο” να το βοηθήσουμε. Ήταν πολύ γλυκό το γεγονός πως μέσα από το παιχνίδι καλλιέργησαν την ενσυναίσθηση… Από αυτά τα καθημερινά μικρά θαυματάκια που βιώνουμε στο σχολείο».
«Είχαμε ένα κουνελάκι-ρομποτάκι που, σύμφωνα με το σενάριο του παιχνιδιού μας, δεν έβλεπε καλά και συνέχεια χτυπούσε στα εμπόδια. Παρακολουθώντας το να χτυπάει στους τοίχους, τα παιδιά προσπαθούσαν να το προστατέψουν από τα εμπόδια και φώναζαν “το καημένο” να το βοηθήσουμε».
Η διάκρισή σας, πέρα από το ότι αποτελεί μια τεράστια προσωπική αναγνώριση, μπορεί, πιστεύετε, να φωτίσει το έργο των εκπαιδευτικών που αγωνίζονται κάτω από αντίξοες συνθήκες;
«Η διάκρισή μου στους 50 φιναλίστ του διαγωνισμού μού έδωσε την ευκαιρία να διαβάσω τις ιστορίες των 49 υπολοίπων συναδέλφων και, ειλικρινά, ένιωσα βαθιά ευγνωμοσύνη γιατί βρίσκομαι στην Ελλάδα και δεν έχω να διηγηθώ καταστάσεις πολέμου, διακρίσεων, αποκλεισμών, φτώχειας και απολυταρχικών καθεστώτων όπως οι συνάδελφοι φιναλίστ. Το Global Teacher Prize έχει ως μότο του το TeachersMatter [οι εκπαιδευτικοί έχουν σημασία] και πιστεύω πως όντως αξίζει να ακούσουμε όσα έχουν να μας διηγηθούν οι εκπαιδευτικοί του κόσμου».
Αν βραβευτείτε έχετε πει ότι σκοπεύετε να αξιοποιήσετε τα χρήματα στην αναστήλωση ενός τοπικού μνημείου.
«Αν κερδίσω αυτό το ποσό (πράγμα που θεωρώ αδύνατο καθώς όλες οι ιστορίες όλων των εκπαιδευτικών είναι αξιοθαύμαστες), δήλωσα πως θα επιδιώξω να βοηθήσω στην αναστήλωση του μνημείου το οποίο είχαμε υιοθετήσει ως σχολείο. Το μήνυμά μας για τη διάσωσή του, το οποίο χάρισε στους μαθητές μου την πρώτη θέση στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Μαθητικού Ραδιοφώνου, έφτασε ως ερώτημα προς την Υπουργό Πολιτισμού, μέχρι τη Βουλή των Ελλήνων. Η Οικία Χατζή & Χατζηχριστάκη, χαρακτηρισμένη ως διατηρητέα, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Μακεδονίας του 19ου αιώνα, από τα αξιολογότερα και ελάχιστα εναπομείναντα κτίσματα του αγροτικού χώρου. Δυστυχώς, 19 ολόκληρα χρόνια μετά την κήρυξή της ως μνημείο και παρόλο που υπάρχει εγκεκριμένη μελέτη αποκατάστασης και επανάχρησης, καταρρέει αβοήθητη αναμένοντας καρτερικά την αποκατάστασή της».
«Όταν έγινα μαμά, κατάλαβα την αγωνία των μαμάδων που κρυφοκοιτάζουν από το παράθυρο για να δουν αν το παιδί τους είναι χαρούμενο μέσα στην τάξη, που φωνάζουν να φορέσει μπουφάν, που παραπονιούνται όταν κάποιος συμμαθητής χτυπήσει το παιδί τους, που χάνουν τον κόσμο κάτω από τα πόδια τους όταν το βλέπουν μόνο του».
Καταφέρατε να γίνετε μητέρα παρά τα αρχικά δυσοίωνα προγνωστικά ενός γυναικολόγου. Η εμπειρία της μητρότητας έχει επηρεάσει, με κάποιον τρόπο, τον τρόπο με τον οποίο εργάζεστε ως εκπαιδευτικός;
«Πάντα αγαπούσα τα παιδιά, πάντα είχα μια ανοιχτή αγκαλιά για τους μαθητές μου. Ειδικά για όσο διάστημα δυσκολευόμουν να αποκτήσω παιδιά, γέμιζα την αγκαλιά μου με την αγάπη που έδινα και έπαιρνα.
»Όταν έγινα κι εγώ μαμά, κατάλαβα την αγωνία των μαμάδων που κρυφοκοιτάζουν από το παράθυρο για να δουν αν το παιδί τους είναι χαρούμενο μέσα στην τάξη, που φωνάζουν να φορέσει μπουφάν, που παραπονιούνται όταν κάποιος συμμαθητής χτυπήσει το παιδί τους, που χάνουν τον κόσμο κάτω από τα πόδια τους όταν το βλέπουν μόνο του διότι κανείς δεν θέλει να παίξει μαζί του… Μπήκα στη θέση τους και κατάλαβα πώς νιώθουν όταν έρχονται μετά τη δουλειά να το πάρουν. Έπρεπε να γίνω μαμά για να συνειδητοποιήσω πως το κάθε παιδί που έρχεται στην τάξη μας είναι για κάποιον ολόκληρος ο κόσμος!!! Ας μην το ξεχνάμε».