Η Εξομολόγηση είναι ένα από τα βασικά Μυστήρια της Εκκλησίας. Μας δίνει τη δυνατότητα να «συμφιλιωθούμε» με τον Θεό, να εξετάσουμε την πίστη και τη ζωή μας και να εξασφαλίσουμε πνευματική υγεία. Είναι πράξη μετάνοιας.
Και μετάνοια σημαίνει αλλαγή του εαυτού μας, στροφή, μεταμόρφωση.
Όταν αμαρτάνουμε απομακρυνόμαστε από τον Θεό. Όταν όμως μετανοούμε, ομολογούμε τις αμαρτίες μας και ζητάμε συγχώρεση, επιστρέφουμε σ΄ Αυτόν. Η Εξομολόγηση μας απαλλάσσει από το βάρος της αμαρτίας. Επιπλέον μας δίνει την ευκαιρία να συζητήσουμε τους βαθύτερους προβληματισμούς μας, να δεχτούμε συμβουλές και να ενισχυθούμε πνευματικά.
Πως καθιερώθηκε; Μήπως πρόκειται για πρόσφατη επινόηση των κληρικών;
Το Μυστήριο καθιερώθηκε από τον ίδιο τον Χριστό. Αυτός έδωσε στους Αποστόλους την εξουσία να συγχωρούν αμαρτίες. Στη συνέχεια οι Απόστολοι μετέδωσαν το χάρισμα αυτό στους επισκόπους και τους Πρεσβυτέρους της Εκκλησίας. Έτσι, μέσω της κανονικής χειροτονίας διαιωνίζεται .
Είναι απαραίτητη η Εξομολόγηση για όλους;
Μόνο ένας αναμάρτητος δε χρειάζεται Εξομολόγηση. Ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος γράφει ότι όποιος θεωρεί τον εαυτό του αναμάρτητο, βρίσκεται σε πλάνη και μακριά από την αλήθεια. Αλλά και ο μόνος αναμάρτητος , ο Χριστός, δεχτηκε το βάπτισμα της μετανοίας από τον Πρόδρομο και έδειξε την αναγκαιότητα του Μυστηρίου με το παράδειγμά Του. Γι΄ αυτό η Εξομολόγηση αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της Ορθόδοξης χριστιανικής πνευματικής ζωής.
Ποιος μπορεί να εξομολογεί;
Όπως προαναφέραμε, η Εξομολόγηση γίνεται σε έναν Πνευματικό. Δηλαδή σε ιερέα ο οποίος έχει επιλεγεί ειδικά γι΄ αυτό το έργο. Χρειάζεται βέβαια να επικοινωνήσουμε μαζί του για να μας ορίσει τον χρόνο και τον τόπο, εκτός και αν εξομολογεί σε καθορισμένες τακτικές ημέρες και ώρες , οπότε δεν είναι απαραίτητη η προηγούμενη συνεννόηση.
Και ο πνευματικός έχει αμαρτίες, διότι και αυτός είναι άνθρωπος!
Ο Πνευματικός δε συγχωρεί τις αμαρτίες μας με τη δική του αγιότητα ή δύναμη, αλλά με τη Χάρη που του δόθηκε από τον Θεό αυτός μεσολαβεί μόνο. Τις δικές του αμαρτίες φροντίζει να τις εξομολογείται και αυτός σε κάποιον άλλον πνευματικό. Γι’αυτό και είναι λάθος να ψάχνουμε “άγιους” πνευματικούς.
Το θέμα δεν είναι να βρούμε κάποιον άγιον για να εξομολογηθούμε αλλά να καταλάβουμε την αμαρτία μας και να βρούμε την δύναμη να την ομολογήσουμε σε έναν πνευματικό. Μακάρι ο πνευματικός μας να έχει και κάποια χαρισμάτα ώστε οι συμβουλές του να μας ωφελούν.
Όμως χωρίς την δική μας πραγματική μετάνοια και φιλότιμο πνευματικό αγώνα, ακόμα κι αν ο πνευματικός μας είναι άγιος δεν θα έχουμε καμία πνευματική προκοπή. Η Χάρις του Θεού θα έρθει στην ζωή μας, όχι γιατί ο πνευματικός μας είναι άγιος, αλλά διότι εμείς μένουμε στην ταπείνωση, με μετάνοια, προσευχή, συγχώρεση και αγάπη, έχοντας μυστηριακή ζωή και υπακοή στην Εκκλησία.
Που γίνεται η Εξομολόγηση;
Συνήθως η Εξομολόγηση γίνεται στο ναό. Μπορεί όμως να γίνει και σε κάποιο παρεκκλήσι ή άλλον χώρο.
Πως γίνεται;
Καθόμαστε αντικρίζοντας τις εικόνες και με την προτροπή του Πνευματικού εξομολογούμαστε τις αμαρτίες μας. Μπορούμε επίσης να συμβου-λευτούμε τον πνευματικό για κάποιο θέμα που μας απασχολεί . Όταν ολοκληρώσουμε την εξομολόγηση γονατίζουμε και ο Πνευματικός βάζοντας το πετραχήλι (σύμβολο της ιερατικής λειτουργίας του) πάνω στο κεφάλι μας ζητά από τον Θεό την άφεση των αμαρτιών μας. Φεύγοντας ασπαζόμαστε το πετραχήλι και το χέρι του Πνευματικού.
Τι πρέπει να πω στην Εξομολόγηση;
Στην Εξομολόγηση εξετάζουμε τα αισθή-ματα, τις σκέψεις, τα λόγια, τις πράξεις, τη συμπεριφορά, τις συνήθειες, τις αξίες, τις προτεραιότητες, τους στόχους, την κατεύθυνση και τον τρόπο της ζωής μας.
Δεν περιοριζόμαστε στην προσωπική μας πνευματική ζωή, αλλά συνε-ξετάζουμε τις οικογενειακές σχέσεις, τις κοινωνικές σχέσεις, την εργασία, ακόμα και τη διασκέδασή μας. Και αυτό επειδή όλη μας η ζωή πρέπει να φωτιστεί από το Άγιο Πνεύμα. Όχι για να κατάδικάσουμε τον εαυτό μας, αλλά για να εξασφαλίσουμε την πορεία μας προς τον Χριστό.
Μπορούμε λοιπόν να θέσουμε στην κρίση του πνευματικού ζητήματα που μας απασχολούν, ώστε να πάρουμε αποφάσεις και να κάνουμε επιλογές που μας προάγουν πνευματικά αποφεύγοντας ταυτόχρονα άλλες που μπορούν να ζημιώσουν την ψυχή μας .
Δε σκότωσα, ούτε έκλεψα…τι να εξομολογηθώ;
Όταν έχουμε τέτοια απορία, αποκαλύ-πτουμε ότι δε γνωρίζουμε τη διδασκαλία του Χριστού. Επειδή ο Χριστός μας διδάσκει ότι και οι αμαρτωλοί λογισμοί ακόμα μας απομακρύνουν από τον Θεό. Επίσης , αμαρτάνουμε όχι μόνο όταν πράττουμε κάτι κακό, αλλά και όταν δεν εφαρμόζουμε το καλό.
Άραγε ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι εκπληρώνει πραγματικά την εντολή της αγάπης και μάλιστα προς τους εχθρούς του;
Υπάρχει ένας εύκολος τρόπος εξέτασης του εαυτού μου σύμφωνα με το νόμο του Θεού;
Υπάρχουν οι Δέκα Εντολές και η ερμηνεία τους κάτω από το πρίσμα της Καινής Διαθήκης.
Το τελειότερο όμως και ακριβέστερο κριτήριο είναι η εντολή της αγάπης προς τον Θεό και προς τον συνάνθρωπο. Σύμφωνα με τα λόγια του Χριστού, σ΄ αυτή την Εντολή περιέχονται όλες οι άλλες Εντολές.
Δε μπορούμε, για παράδειγμα, να αγαπάμε τον Θεό και να παραβαίνουμε τις εντολές Του. Ούτε γίνεται να αγαπάμε τους ανθρώπους και ταυτό-χρονα να διαπράττουμε αδικίες σε βάρος τους.
Μάλιστα η γνησιότητα της αγάπης προς τον Θεό αποκαλύπτεται από την αγάπη προς τον συνάνθρωπο. Έτσι, όταν αδιαφορούμε για τους άλλους ή τους κακομεταχειριζόμαστε, δείχνουμε ότι δεν έχουμε αγάπη προς τον Θεό. Περιφρονούμε την Εντολή Του για την αγάπη προς τον συνάνθρωπο και δε σεβόμαστε τα δημιουργήματά Του.
Μου φαίνεται δύσκολο να μιλήσω για τόσο προσωπικά θέματα. Αισθάνομαι ντροπή. Τι θα σκεφτεί ο Πνευματικός;
Πρέπει να βλέπουμε το εξομολογητήριο σαν ιατρείο και τον Πνευματικό σαν γιατρό. Για εμάς η Εξομολόγηση είναι θέμα ψυχικής – συχνά και σωματικής – υγείας . Για τον Πνευματικό πάλι είναι κάτι το συνηθισμένο.
Δεν πρόκειται να σοκαριστεί από τις δικές μας αμαρτίες. Σίγουρα έχει ακούσει χειρότερες. Εξάλλου, δεν είναι περίεργο η ντροπή, που μας λείπει την ώρα της αμαρτίας, να μας κυριεύει την ώρα της μετανοίας;
Ακριβώς επειδή δια της ομολογίας των αμαρτιών μας ταπεινωνόμαστε έρχεται η Χάρις του Θεού και μας επισκιάζει.
Φοβάμαι μήπως ο Πνευματικός φανερώσει τις αμαρτίες μου.
Ο Πνευματικός έχει ιερό καθήκον να τηρεί το απόρρητο της Εξομολογήσεως, το οποίο μάλιστα αναγνωρίζεται και από τον νόμο. Σε περίπτωση παράβασης αυτού του καθήκοντος ελέγχεται από τον Επίσκοπό του και την Εκκλησιαστική Δικαιοσύνη.
Όπως αναφέραμε πρωτύτερα, τον Πνευματικό θα πρέπει να τον αντιμετωπίζουμε ως θεραπευτή. Έτσι χρειάζεται να τον περιβάλλουμε και με ανάλογη εμπιστοσύνη.
Για τον λόγο αυτόν επιλέγουμε ελεύθερα και με δική μας ευθύνη τον Πνευματικό, ώστε να είναι πρόσωπο με πίστη και αρετή και να έχει την καλή μαρτυρία των πιστών. Μάλιστα η παράδοση της Εκκλησίας μας συνιστά την τακτική εξομο-λόγηση στον ίδιο Πνευματικό και την αποφυγή της εναλλαγής του.
Εξάλλου, έχει διαπιστωθεί ότι συνήθως εμείς οι ίδιοι γινόμαστε αιτία κοινοποίησης της προσωπικής μας ζωής , όταν την εμπιστευόμαστε σε ακατάλληλα πρόσωπα , τα οποία δεν έχουν καν την ιδιότητα του πνευματικού.
Πως πρέπει να λέγονται οι αμαρτίες στον πνευματικό;
Αρκεί μια απλή, σαφής και σύντομη αναφορά. Δε χρειάζονται ούτε λεπτομέρειες (ιδιαί-τερα για τα σαρκικά θέματα), ούτε μακροσκελείς εισαγωγές ή δικαιολογίες.
Αν είναι απαραίτητο, θα ζητήσει ο πνευματικός περισσότερες πληροφορίες. Αυτό που σίγουρα χρειάζεται είναι ταπείνωση και συναίσθηση των αμαρτιών μας.
Όχι άσκοπες συζητήσεις. Εάν θέλουμε συζήτηση, αυτό μπορεί να γίνει εκτός του μυστηρίου της εξομολογήσεως (ειδικά όταν περιμένουν και άλλοι να εξομολογηθούν και ο χρόνος είναι κάπως περιορισμένος).
Μετά την ευχή του πνευματικού έχουν συγχωρεθεί όλες οι αμαρτίες μου; Μήπως κάποιες θα πρέπει να τις εξομολογηθώ πάλι;
Η Ευχή του Πνευματικού δίνει την άφεση όλων των αμαρτιών που εξαγορεύσαμε. Συνεπώς τυχόν αμφιβολία μας για το θέμα αυτό δείχνει έλλειψη πίστης στο Μυστήριο και στη δύναμη του Θεού. Αν πάλι δεν αναφέραμε κάτι βασικό σε σχέση με κάποια αμαρτία, χρειάζεται την επόμενη φορά να το διευκρινίσουμε .
Αν ξεχάσω κάποια αμαρτία; Αν κρύψω κάποια από ντροπή;
Αν ξεχάσαμε κάτι και εφόσον δεν είναι σοβαρό, μπορούμε να το αναφέρουμε στην επόμενη Εξομολόγηση. Αν όμως παραλείψαμε κάποια αμαρτία εσκεμμένα, τότε δεν πρέπει να θεωρούμε ότι μας δόθηκε άφεση και δεν πρέπει να κοινωνήσουμε, ακόμη και αν πήραμε την άδεια του πνευματικού.
Μπορώ να κοινωνήσω λοιπόν αφού εξομολογήθηκα;
Μετά την εξομολόγηση θα πρέπει να ζητήσουμε από τον Πνευματικό την ευλογία (άδεια) να μεταλάβουμε. Αυτός θα ορίσει εάν θα κοινωνήσουμε ή όχι, τον χρόνο, τη συχνότητα και τον τρόπο της προετοιμασίας μας (νηστεία, προσευχή, συγχώρεση – συμφιλίωση με τους άλλους).
Όμως τι νόημα έχει να εξομολογούμαι τακτικά, όταν γνωρίζω ότι θα επαναλάβω τις ίδιες αμαρτίες;
Όπως κάποιος που πάσχει από χρόνια ασθένεια δεν παύει να προσπαθεί για την απαλλαγή του, έτσι και εκείνος που επιθυμεί πραγματικά την πνευματική υγεία φροντίζει αδιάκοπα να την αποκτήσει.
Αυτός είναι ο πνευματικός αγώνας του ανθρώπου η δια βίου μετάνοια . Το Μυστήριο της Εξομολόγησης εξασφαλίζει ότι καμιά αμαρτία δε μπορεί να μας απομακρύνει από το έλεος του Θεού. Μόνο η έλλειψη μετανοίας μπορεί να μας καταδικάσει στην αιώνια στέρησή Του.
Συμπερασματικά
Το Μέγα Μυστήριο της Μετανοίας, η Ιερά Εξομολόγηση είναι το Μυστήριο της Ταπείνωσης. Πηγή κάθε αμαρτίας είναι ο εγωισμός μας. Η θεραπεία μας λοιπόν έγκειται στην ταπείνωσή μας που γεννά την μετάνοια και η μετάνοια αναγεννά την ταπείνωση.
Η εξομολόγηση λοιπόν δεν πρέπει να γίνεται μόνο τις ημέρες πριν από τις μεγάλες εορτές των Χριστουγέννων ή του Πάσχα, αλλά πρέπει να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να μην προλαβαίνει η αμαρτία να χρονίζει μέσα μας.
“Ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν” (Επιστ. Ιακ. 4.6).
Με την εξομολόγησή μας αποκαθίσταται και πάλι η σχέση μας με τον Θεό. Ο Θεός ευλογεί τον εξομολογούμενο γιατί τόλμησε και μετανόησε, ταπεινώθηκε, αναγνώρισε την ανεπάρκειά του και ζήτησε την βοήθειά Του δια του πνευματικού.
Πολλοί χριστιανοί ενώ εκκλησιάζονται τακτικά και έχουν μία ηθική ζωή δυστυχώς δεν έχουν τακτική εξομολόγηση. Και αυτό διότι δεν έχουν ταπείνωση και μετάνοια. Εγκλωβίζονται δυστυχώς μέσα στο αυτοείδωλο της αρετής τους και έτσι ο αγώνας τους πάει χαμένος.
Η πνευματική καθοδήγηση από έναν πνευματικό πατέρα και η υπακοή στις συμβουλές τους μα ασφαλίζουν από την έπαρση και την υπερηφάνεια, μας κρατούν στην μακαρία ταπείνωση.
Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι όλοι χρειαζόμαστε πνευματική καθοδήγηση ώστε να ασφαλίσουμε τον εαυτό μας από την “μεγάλη ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας”.
Η κάθαρση της ύπαρξής μας από την αμαρτία και η υπακοή μας στον πνευματικό μας πατέρα είναι απαραίτητα όπλα για την πνευματική μας προκοπή και εν Χριστώ τελείωσή μας.