Χτισμένη πάνω στα βράχια της «Τούρλας» του ηφαιστείου του Οξυλίθου, στην Εύβοια, στέκει «Αγέρωχη» εδώ και χρόνια η «Παναγία η Οξυλιθιώτισσα».
Το πρόσφατα ανακαινισμένο εκκλησάκι είναι ο μοναδικός ναός στην Ελλάδα που είναι “σκαρφαλωμένος” πάνω σε ηφαίστειο. Από εκεί, από τις πλαγιές του σβηστού πια ηφαιστείου του Οξυλίθου, η Παναγιά και οι προσκυνητές της αγναντεύουν τη θάλασσα που απλώνεται μπροστά από το χωριό Οξύλιθος.
Ο Οξύλιθος πήρε την ονομασία του από τις λέξεις «Οξύς-Λίθος», δηλαδή από τη μυτερή πέτρα που υπάρχει στην κορυφή του Οξυλίθου, του σβηστού ηφαιστείου που δεσπόζει στην ευρύτερη περιοχή.
Εκεί, πάνω στις πλαγιές του, πριν 200 χρόνια οι ευλαβείς κάτοικοι του χωριού, κουβαλώντας τις πέτρες με τα χέρια, ανέγειραν τη γραφική Εκκλησία της «Παναγίας της Οξυλιθιώτισσας».
Κάπου εκεί στα σπήλαια του ηφαιστείου, βρήκε προσωρινό καταφύγιο και ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης όταν ασκήτεψε απέναντι στη νήσο «Σκυροπούλα» και έγραψε και το περίφημο βιβλίο: «Συμβουλευτικό εγχειρίδιο ή Περί φυλακής των πέντε αισθήσεων» προς τον τότε Επίσκοπο Ευρίπου (Χαλκίδος) Ιερόθεο και εξάδελφό του.
Εκεί, στην Αγία Τράπεζα της ταπεινής εκκλησίας λειτουργούσε συχνά και ο Άγιος Νεκτάριος, ως Ιεροκήρυκας της Καρυστίας.
Εκεί βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα των Αγίων Ιωακείμ και Άννας, σε μια “ΣΠΑΝΙΑ” μορφή τεχνοτροπίας και αγιογράφησης. Η Παναγία εικονίζεται να αγκαλιάζει με τρυφεράδα και με τα δυο της χέρια τον Πατέρα της και η Αγία Άννα με απλωμένα τα δυο της χέρια να παρακαλάει τον Άγιο Ιωακείμ να της δώσει το παιδί της.
Το εκκλησάκι γιορτάζει στις 25 Μαρτίου και συγκεντρώνει πλήθος κόσμου.
ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ
Το ηφαίστειο του Οξυλίθου έχει μελετηθεί από πολλούς ερευνητές, κυρίως Ιταλούς και Έλληνες, διότι θεωρείται το πιο προφανές υπόλειμμα ηφαιστειακής δραστηριότητας στην ευρύτερη περιοχή του κεντρικού Αιγαίου. Από την εξέταση των ηφαιστειακών πετρωμάτων (κυρίως δακίτες και λιγότερο ανδεσίτες), φάνηκε ότι πρόκειται για πετρώματα που δημιουργήθηκαν πριν έντεκα εκατομμύρια χρόνια περίπου.
Ο ηφαιστειακός κώνος στην κορυφή του οποίου χτίστηκε το εκκλησάκι της Παναγίας.
Οι λόφοι των ηφαιστειακών πετρωμάτων στη νοτιοδυτική πλευρά του ηφαιστείου. Κατά μήκος της λοφώδους σειράς υπάρχουν πηγές μικρής έως μέσης παροχής, που δίνουν εξαιρετικής ποιότητας νερό. Μία απ’ αυτές υδροδότησε τον Οξύλιθο από το 1929 μέχρι το 1980.