Μπορεί να πέρασαν χιλιάδες χρόνια, αλλά τα συμπεράσματα του πατέρα της ιατρικής, όσον αφορά τη σχέση της σωστής διατροφής με την καλή υγεία, εξακολουθούν να είναι επίκαιρα και σήμερα
Τα αιώνια μυστικά του Ιπποκράτη
Οι πρώτοι άνθρωποι ήταν αποκλειστικά φυτοφάγοι. Φύλλα, βλαστοί και καρποί αποτελούσαν την καθημερινή τους διατροφή.
Με το πέρασμα των χρόνων, άρχισαν να καταναλώνουν κρέας, με την κατάσταση να έχει σήμερα ανατραπεί πλήρως. Η σχέση της διατροφής με την υγεία είναι άρρηκτη. Ο Ιπποκράτης κατέγραψε με λεπτομέρεια τη σχέση της τροφής με την ασθένεια, τέσσερις αιώνες πριν από τη γέννηση του Χριστού. Εξι αιώνες αργότερα, ο Γαληνός προχώρησε σε παρόμοιες καταγραφές.
Στο θέμα αναφέρεται με λεπτομερή τρόπο ο επίκουρος καθηγητής Ογκολογίας και επί σειρά ετών διευθυντής στο νοσοκομείο «Αγιος Σάββας» κ. Γεράσιμος Ρηγάτος, στο βιβλίο με τίτλο «Η διατροφική παράδοση στην Ελλάδα».
Σύμφωνα με τον κ. Ρηγάτο, στα διάφορα έργα της ιπποκρατικής συλλογής, εκφράζονται οι γενικές αρχές της σχολής της Κω για τη διατροφή ως τρόπο διατήρησης της υγείας, αλλά και θεραπείας νοσημάτων. Μεταξύ των γενικών υποδείξεων περιλαμβάνεται η ακόριη τροφής, δηλαδή το να μην τρώει κάποιος μέχρι κορεσμού. Η υπερβολική λήψη τροφής έχει επιπτώσεις στην υγεία, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.
Περιορισμοί
Μία άλλη βασική αρχή, είναι η λήψη τροφής σύμφωνα με διάφορες μεταβλητές, όπως η ηλικία, η σωματική διάπλαση, το είδος της εργασίας και η εποχή του έτους. Ανάλογοι περιορισμοί ισχύουν, κατά τις ίδιες αντιλήψεις και όσον αφορά τη γυμναστική, η οποία πρέπει, επίσης, να ρυθμίζεται ανάλογα με τις πιο πάνω παραμέτρους.
Για το κρασί, δίνεται έμφαση στη λελογισμένη κατανάλωση και σε άλλες παραμέτρους (ανάμιξη με νερό και περιορισμοί τους θερινούς μήνες). Οι οδηγίες είναι πολύ αυστηρότερες και πιο εξειδικευμένες όταν πρόκειται για τη θεραπεία νοσημάτων.
Η δίαιτα ρυθμίζεται και πάλι με τα πιο πάνω κριτήρια, καθώς και άλλα, τα οποία αφορούν το είδος της νόσου, τη φάση στην οποία βρίσκεται (έναρξη, ακμή, λύση, ανάρρωση) και την ιδιοσυγκρασία του ασθενούς. Σε αυτές τις περιπτώσεις ?αναφέρει ο Ιπποκράτης… ακόμα και το ψωμί που τρώει ο ασθενής είναι ένα σοβαρό ζήτημα.
ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Οι τροφές που αποτελούν φάρμακο από την αρχαιότητα έως σήμερα
Ως φάρμακα εξετάζονταν από τον Ιπποκράτη τα διάφορα είδη τροφίμων. Ενδεικτικά αναφέρει ότι το κριθάρι έχει άλλες ιδιότητες αξεφλούδιστο και άλλες ξεφλουδισμένο, άλλες ως καβουρδισμένο ή κριθάλευρο και άλλες ως κρίθινο ψωμί: «Αν θέλεις να βράσεις αξεφλούδιστο κριθάρι, το αφέψημα είναι ισχυρό καθαρτικό. Οταν καβουρδιστεί, η υγρή και η καθαρτική ιδιότητα αναστέλλονται από τη φωτιά.
Το ακοσκίνιστο αλεύρι έχει μικρότερη θρεπτική αξία, είναι όμως πιο υπακτικό (καθαρτικό). Το κοσκινισμένο αλεύρι είναι πιο θρεπτικό, αλλά είναι λιγότερο υπακτικό. Το σιτάρι είναι πιο ισχυρό και πιο θρεπτικό από το κριθάρι, αλλά λιγότερο υπακτικό, τόσο αυτό όσο και ο χυλός του. Το πιτυρούχο ψωμί με κοσκινισμένο αλεύρι είναι πιο θρεπτικό, αλλά λιγότερο υπακτικό».
Το μελίκρητον (νερόμελο) είναι λιγότερο κατάλληλο για εκείνους στους οποίους επικρατεί η πικρή (κίτρινη) χολή και για εκείνους που εμφανίζουν διόγκωση των σπλάχνων. Μαλακώνει τους πνεύμονες, διευκολύνει την απόχρεμψη και περιορίζει τον βήχα. Εχει διουρητικές ιδιότητες και μάλιστα σημαντικές.
Το οξύμελι (ξιδόμελο) είναι από τα κύρια ροφήματα που η Ιατρική του Ιπποκράτη επιτρέπει και συνιστά να δίνεται σε άτομα με οξέα νοσήματα. Υπό ορισμένες προϋποθέσεις, επιτρέπει και τη χορήγηση κρασιού, αραιωμένου με νερό. Είναι αποχρεμπτικό και διευκολύνει την αναπνοή. Υπάρχουν, ωστόσο, περιπτώσεις που αντί να ανεβάζει τα πτύελα ώστε να αποβληθούν, τα κάνει γλοιώδη και δυσκολεύει την κατάσταση.
Πρόληψη
Ασπίδα η διατροφή για σοβαρές ασθένειες
Το κόκκινο κρέας συμβάλλει στα καρδιαγγειακά και στον καρκίνο. Το κρεμμύδι κάνει καλό στα μάτια. Το πράσο είναι θερμαντικό.
Η ρίγανη βοηθά τη λειτουργία της χολής.
Αρχαία και σύγχρονη Ιατρική συμπίπτουν στις παρατηρήσεις για τη σχέση τροφών με την υγεία.
Ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός περιγράφουν λεπτομερώς τη δράση τους στην υγεία, ενώ και οι σύγχρονοι γιατροί συνδέουν την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών με πρόληψη σοβαρών ασθενειών, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος.
Η σύγχρονη Ιατρική αναδεικνύει τον ρόλο της διατροφής στην πρόληψη:
Το κόκκινο κρέας συμβάλλει στα καρδιαγγειακά και στον καρκίνο, ενώ αυξάνει και τη χοληστερόλη, η οποία οδηγεί σε νεφρική βλάβη. Σνακ, γλυκά, ζάχαρη και λιπαρά απορρυθμίζουν το σάκχαρο, οδηγώντας σε καρδιαγγειακά, νεφρική νόσο και αρτηριοσκλήρυνση. Αν σε αυτά προστεθεί η κατανάλωση λιπαρών και αλατιού, οδηγούμαστε στο μεταβολικό σύνδρομο.
Φρέσκα φρούτα, λαχανικά, όσπρια, δημητριακά και ψωμί ολικής άλεσης προστατεύουν από τα παραπάνω, καθώς και από την αύξηση της ομοκυστεΐνης, η οποία αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για στεφανιαία νόσο.
Το αλκοόλ είναι η δεύτερη καρκινογόνος ουσία μετά τον καπνό.
Τα κουκκιά – σημειώνει – ο Ιπποκράτης είναι θρεπτικά, αλλά προκαλούν δυσκοιλιότητα.
Τα μπιζέλια είναι περισσότερο υπακτικά, όπως επίσης τα λαθούρια και τα φασόλια.
Τα άσπρα ρεβίθια είναι υπακτικά, διουρητικά και θρεπτικά.
Το σκόρδο είναι θερμαντικό, υπακτικό και διουρητικό. Ωφελεί το σώμα, βλάπτει τα μάτια και η δράση του εξασθενίζει με το βράσιμο. Το κρεμμύδι κάνει καλό στα μάτια, αλλά βλάπτει το σώμα, το οποίο θερμαίνει και ξηραίνει.
Το πράσο είναι θερμαντικό, υπακτικό και διουρητικό. Υγραίνει, σταματά τις ξινίλες και είναι καλό να τρώγεται προς το τέλος του γεύματος. Το ράπανο διαλύει το φλέγμα με την καυστικότητά του, είναι θερμαντικό, αλλά και δύσπεπτο. Το μαρούλι είναι δροσιστικό, αλλά προκαλεί αδυναμία στο σώμα.
Το σέλινο είναι διουρητικό. Η φρέσκια αντράκλα (γλιστρίδα) δροσίζει και ως τουρσί θερμαίνει.
Η τσουκνίδα έχει καθαρτική δράση. Το βλίτο διευκολύνει τις κενώσεις. Η ρίγανη θερμαίνει και βοηθά τη λειτουργία της χολής. Το θυμάρι είναι θερμαντικό, υπακτικό και διουρητικό.
Ο Γαληνός αναφέρει ότι το ρύζι σταματάει τη διάρροια και οι φακές διευκολύνουν τις κενώσεις. Αν βραστούν δεύτερη φορά, ξηραίνουν τα ρεύματα της κοιλιάς. Το σουσάμι χορταίνει γρήγορα, η πέψη γίνεται αργά και η τροφή που δίνει στο σώμα είναι λιπαρή. Το πεπόνι είναι διουρητικό και υπακτικό και καθαρίζει το δέρμα. Τα αγγούρια είναι διουρητικά, ενώ τα σύκα έχουν αξιόλογη καθαρτήρια ιδιότητα.
«Περί διαίτης»
Τι πρέπει να τρώνε οι παχύσαρκοι
Ειδική δίαιτα για τους παχύσαρκους είχε περιλάβει ο Ιπποκράτης στο «Περί διαίτης υγιεινής» έργο του.
Για τους παχύσαρκους, ο πατέρας της Ιατρικής ανέφερε χαρακτηριστικά: «Πρέπει δε, οι μεν παχύσαρκοι να βαδίζουν ταχύτερα, οι δε λεπτοί ησυχότερα».
Για την εργασία και τη διατροφή γράφει:
«Οι παχείς και όσοι θέλουν να γίνουν λεπτοί, πρέπει όλες τις ταλαιπωρίες (εργασία, οδοιπορία) να τις κάνουν όσο είναι νηστικοί. Να τρώνε ενώ ακόμη είναι λαχανιασμένοι από τον κόπο και χωρίς να δροσιστούν πρώτα και αφού προηγουμένως έχουν πιει νερωμένο κρασί και όχι πολύ δροσερό.
Καρυκεύματα
Τα φαγητά να τα παρασκευάζουν με σουσάμια ή με καρυκεύματα και με τον ίδιο τρόπο και τα άλλα κι ας είναι πιο λιπαρά, διότι έτσι θα χορτάσουν με λιγότερο φαγητό! Και να τρώνε μία φορά την ημέρα και να μην κάνουν λουτρό, να κοιμούνται σε σκληρό κρεβάτι και να περπατούν ελαφρά ντυμένοι, όσο πιο πολύ γίνεται».
Ο Ιπποκράτης έδινε έμφαση και στις καθάρσεις, οι οποίες είχαν τη θεωρητική τους στήριξη στη χυμοπαθολογία, δηλαδή την πύκνωση και αραίωση τεσσάρων χυμών του ανθρώπου (αίμα, φλέγμα, κίτρινη χολή και μαύρη χολή).