Έμεινε στην ιστορία για τις ηρωικές δράσεις της στον Δεύτερο Παγκόσμιο, σώζοντας από βέβαιο θάνατο 2.500 παιδιά εβραιόπουλα. Ο λόγος για την Ιρένα Σέντλερ, την Πολωνή κοινωνική λειτουργό που ρίσκαρε τη ζωή της και κατέληξε ήρωας.
Ιρένα Σέντλερ. Η γυναίκα ήρωας του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Έσωσε 2.500 παιδιά εβραιόπουλα από βέβαιο θάνατο. Ήταν γνωστή με το ψευδώνυμο Γιολάντα. Είχε θάψει την λίστα με τα ονόματα όλων των παιδιών που έσωσε κάτω από μια μηλιά. Σκοπός της; Να επανενωθούν κάποια στιγμή με τις οικογένειες τους. Έφυγε από τη ζωή στις 12 Μαΐου του 2008
Ας γνωρίσουμε την ιστορία της γυναίκας που χαρακτηρίστηκε ως μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του 20ου αιώνα.
Ιρένα Σέντλερ: Λίγα λόγια
Η Irena Sendler ή Irena Sendlerowa ήταν Πολωνή και καθολική. Γεννήθηκε στη Βαρσοβία το 1910 και πέθανε το 2008. Ο πατέρας της ήταν γιατρός κι ένας από τους πρώτους πολωνούς σοσιαλιστές, ο οποίος – πράγμα σπάνιο – είχε αναγάγει την ιδεολογία του σε πράξη. Συνήθως πρόσφερε τις υπηρεσίες του ανιδιοτελώς σε φτωχούς ασθενείς και κυρίως Εβραίους.
Η Ιρένα εργαζόταν ως κοινωνική λειτουργός και όταν το 1939 οι ναζί κατέλαβαν την Πολωνία ήταν Ανώτερη Διαχειρίστρια στον Τομέα Κοινωνικής Πρόνοιας της Βαρσοβίας, που οργάνωνε συσσίτια σε κάθε γειτονιά της πόλης. Εκτός όμως από τα γεύματα που παρέχονταν, ο φορέας αυτός βοηθούσε και χρηματικά τους οικονομικά αδύναμους, αλλά παρείχε και άλλες υπηρεσίες σε ορφανά, ηλικιωμένους, φτωχούς και όλους όσους είχαν ανάγκη.
Οι δράσεις της Ιρένα μετά την εισβολή των Γερμανών
Παράλληλα με τη γερμανική εισβολή, ξεκινούν και οι διωγμοί των Εβραίων. Χάρη στην Ιρένα, στις καντίνες εκείνες που στήνονται στο δρόμο, παρέχεται πλέον και σημαντική βοήθεια στους Εβραίους, όπως ρουχισμός, φάρμακα και χρήματα. Το σημαντικότερο δε είναι, η καταγραφή των Εβραίων με πλαστά χριστιανικά ονόματα και η ψευδής αναφορά για πολλές εβραϊκές οικογένειες ότι έχουν προσβληθεί από τύφο και φυματίωση, προκειμένου να αποτραπούν επιθεωρήσεις και έρευνες από τους Γερμανούς.
Το 1942, οι ναζί καταφέρνουν να συγκεντρώσουν και να απομονώσουν όλο τον εβραϊκό πληθυσμό της πόλης μέσα σε δεκαέξι οικοδομικά τετράγωνα. Πρόκειται για το λεγόμενο γκέτο της Βαρσοβίας, όπου θα συγκεντρωθούν τελικά περίπου 400.000 άνθρωποι, από τους οποίους, όσοι δεν πεθάνουν από ασθένειες και ασιτία, θα μεταφερθούν σταδιακά στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως Τρεμπλίνκα.
Η κατάσταση στο γκέτο είναι τόσο φρικτή και επηρεάζει τόσο δραματικά την Ιρένα, ώστε. χωρίς να λογαριάσει κανέναν κίνδυνο, έγινε από τα πρώτα μέλη της Zegota, του Συμβουλίου Βοήθειας προς τους Εβραίους, που οργάνωσε η Υπόγεια Πολωνική Αντίσταση (η οποία δούλευε κυρίως στο υπόγειο δίκτυο υπονόμων, κάτω από την πόλη). Η Ιρένα, με το κωδικό όνομα Γιολάντα, διευθύνει τις προσπάθειες διάσωσης Εβραιόπουλων.
Η απόφαση της να φυγαδεύσει τα παιδιά από το γκέτο
Προκειμένου να μπαινοβγαίνει ελεύθερα στο γκέτο άλλωστε, η απίστευτη αυτή γυναίκα καταφέρνει να αποκτήσει πάσο από τον Τομέα Πρόληψης Επιδημιών της Βαρσοβίας και έτσι μπαίνει καθημερινά στο κολασμένο αυτό μέρος, κάνοντας επαφές για λογαριασμό της Αντίστασης και προμηθεύοντας τους δύστυχους Εβραίους με τρόφιμα, ρουχισμό και φάρμακα. Όμως, βλέποντας ότι περίπου πέντε χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν κάθε μήνα από τις κακουχίες, κύριο μέλημά της γίνεται πλέον η φυγάδευση των παιδιών από το γκέτο. Ωστόσο, πριν δραπετεύσουν, τα παιδιά διδάσκονται κάποια αποσπάσματα από την Αγία Γραφή και μαθαίνουν να προσεύχονται κάνοντας το σχήμα του σταυρού. Έτσι, δεν θα κινήσουν υποψίες.
Πράγματι, η Ιρένα σκαρφίζεται τους πιο απίθανους τρόπους για να βγάλει τα παιδιά από εκεί, ενώ δεν είναι καθόλου εύκολο να πείσει τους γονείς να τα αποχωριστούν.
Τι περιγράφει η ίδια
«Ζήσαμε τρομερές σκηνές», ανέφερε αργότερα η ηρωίδα μας. «Μια μητέρα συμφωνούσε μαζί μου να φυγαδεύσουμε το παιδί της. Ο πατέρας διαφωνούσε. Μου ζητούσαν εγγυήσεις. Εγώ δεν μπορούσα να εγγυηθώ καν αν θα μπορούσε το παιδί να ξεφύγει από τους φρουρούς…».
Άλλα κρύβονται σε ασθενοφόρα, αλλά σε σακιά με πατάτες, άλλα σε λινάτσες, άλλα σε κουτιά και άλλα σε φέρετρα, ως πεθαμένα. Μερικά καταφέρνει να τα βγάλει από το δικαστικό μέγαρο, που είχε δύο εισόδους, μία μέσα στο γκέτο και μία μέσα στην πόλη. Άλλα δραπετεύουν από τους υπονόμους. Ένας οδηγός ασθενοφόρου είχε βάλει δίπλα του το σκύλο του που γάβγιζε και κάλυπτε τα κλάματα των μωρών που μετέφερε λαθραία…
Το σχέδιο διάσωσης των παιδιών
Το δεύτερο μέρος του σχεδίου εξ άλλου, αφορούσε την τύχη των παιδιών μετά τη φυγάδευσή τους. Ο καλός αυτός άγγελος και οι συνεργάτες του πλαστογραφούν υπογραφές και εκδίδουν εκατοντάδες ψεύτικες ταυτότητες, με τις οποίες τα εφοδιάζουν. Η Ιρένα καταφέρνει, μέσω των δέκα «φίλων – αγγελιοφόρων» της – όπως τους έλεγε – και δεκάδων εθελοντών, να τα εμπιστευτεί προσωρινά σε πολωνικές οικογένειες ή να τα διοχετεύσει σε ορφανοτροφεία ή μοναστήρια, όπου τα φροντίζουν οι καλόγριες. Δυόμισι χιλιάδες παιδιά σώθηκαν μ’ αυτόν τον τρόπο από βέβαιο θάνατο, χάρη στην Ιρένα Σέντλερ, ενώ άλλα πεντακόσια άτομα υπολογίζεται ότι είχε σώσει, πριν τη μύησή της στη Zegota.
Όταν συλλήφθηκε
Όμως, το 1943, οι Γερμανοί συλλαμβάνουν έναν συνεργάτη της, ο οποίος μετά από βασανιστήρια αποκαλύπτει το όνομά της. Η Ιρένα συλλαμβάνεται και βασανίζεται άγρια, αλλά δεν προδίδει κανέναν από τους συνεργάτες της, ούτε και καμία οικογένεια ανάδοχο. Δεν δίνει ούτε ένα όνομα παιδιού. Υφίσταται τρομερούς ξυλοδαρμούς, μέχρι που της σπάνε και τα δύο πόδια.
«Ήμουν ήσυχη σαν ποντίκι», σχολιάζει η ίδια, χρόνια αργότερα. «Προτιμούσα να πεθάνω, παρά να αποκαλύψω οτιδήποτε για τις επιχειρήσεις μας».
Πώς δραπέτευσε
Μεταφέρεται στη φυλακή Pawiak και ορίζεται ημερομηνία εκτέλεσής της. Τελικά, η Zegota κατάφερε λίγα λεπτά πριν το απόσπασμα, να δωροδοκήσει αδρά έναν φρουρό, ο οποίος θα την αφήσει να δραπετεύσει, ενώ θα την αναφέρει στο σχετικό δελτίο, ως εκτελεσμένη. Από τότε και μέχρι το τέλος του πολέμου, θα αναγκαστεί να ζει κρυμμένη σε διάφορα μέρη της Πολωνίας, χωρίς όμως να σταματήσει ποτέ τον αγώνα της. Δεν θα καταφέρει να παρευρεθεί ούτε στην κηδεία της αγαπημένης μητέρας της.
Η Ιρένα είχε κρατήσει αρχείο με όλα τα ονόματα των παιδιών που είχε φυγαδεύσει, καθώς και τα πρόσωπα στα οποία τα είχε εμπιστευτεί, με σκοπό την επανένωσή τους με τις οικογένειές τους, όταν ο εφιάλτης θα έχει περάσει. Είχε τοποθετήσει τα ονόματα σε βάζα που τα είχε θάψει κάτω από μια μηλιά στην αυλή φιλικού της προσώπου. Όταν απελευθερώθηκε η Βαρσοβία, τον Ιανουάριο του 1945, ξεκίνησε μαζί με άλλα μέλη της Zegota, έρευνες σχετικά με τους γονείς των παιδιών. Σχεδόν όλοι είχαν εξοντωθεί στα διάφορα στρατόπεδα συγκεντρώσεως της Ευρώπης. Ελάχιστοι επέζησαν και βρήκαν ξανά τα παιδιά τους. Όσο για την Ιρένα, που θα έχει προβλήματα με τη βάδισή της για όλη την υπόλοιπη ζωή της, θα παντρευτεί. Θα αποκτήσει δύο παιδιά και θα συνεχίσει να εργάζεται ως κοινωνική λειτουργός στη Βαρσοβία.
“Θα μπορούσα να είχα κάνει περισσότερα”
Παρ’ όλα αυτά, μέχρι το 2000, θα παραμείνει σχεδόν στην αφάνεια, αποφεύγοντας πάντα να υπερηφανεύεται για το έργο της:
«Ένας ήρωας κάνει τρομερά πράγματα. Εγώ δεν έκανα κάτι τρομερό. Αυτό που έκανα ήταν κάτι συνηθισμένο και φυσικό», υποστήριζε με απόλυτη σεμνότητα μέχρι το τέλος της ζωής της, η γλυκιά, χαμογελαστή και πάντα χαμηλών τόνων Ιρένα. Ενώ στενοχωριόταν, γιατί πίστευε ότι θα μπορούσε να είχε κάνει πολύ περισσότερα.
Οι βραβεύσεις της
1958: τιμήθηκε με το μετάλλιο «Στην υπηρεσία της Υγείας» από τον Πολωνό υπουργό Υγείας.
1965: της απονεμήθηκε ο τίτλος του Δίκαιου μεταξύ των Εθνών από την οργάνωση Yad Vashem.
1991: ανακηρύχτηκε επίτιμη πολίτης του Ισραήλ.
2003: τιμήθηκε με την ανώτατη διάκριση του πολωνικού κράτους, το Μετάλλιο του Λευκού Αητού
2003: πήρε το βραβείο Αξίας και Θάρρους Jan Karski. Στην Πολωνία, θεωρείται πλέον εθνική ηρωίδα και πολλά σχολεία φέρουν το όνομά της.
Το 2000, τέσσερις μαθήτριες από το Κάνσας, θα εκπονήσουν εργασία με θέμα την Ιρένα Σέντλερ. Θα σκηνοθετήσουν ένα σύντομο θεατρικό έργο με τίτλο «Life in a Jar». Θα κάνει την ιστορία της γνωστή στο ευρύ κοινό.
Πολύ αξιόλογη επίσης η ταινία που αναφέρεται στο έργο της, με τίτλο “The Courageous heart of Irena Sendler”, (2009).
Το 2007, σε ηλικία 97 ετών, προτάθηκε για το Νόμπελ Ειρήνης. Τελικά όμως το πήρε ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Αλ Γκορ. Για τη μελέτη του πάνω στις κλιματολογικές αλλαγές!
Τα συμπεράσματα δικά σας…