του συνεργάτη μας ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού
Το 480 π. Χ., μετά τη νίκη του στις Θερμοπύλες, το εκστρατευτικό σώμα του Ξέρξη άρχισε να προωθείται στη νότια Ελλάδα. Ένας βασικός στόχος του Πέρση βασιλιά ήταν η κατάληψη και καταστροφή της Αθήνας ως εκδίκηση για την περσική ήττα στον Μαραθώνα μία δεκαετία νωρίτερα
Ο χρησμός «των ξύλινων τειχών»
Μερικούς μήνες πιο πριν, στο ξεκίνημα της εκστρατείας, οι Αθηναίοι είχαν πάρει χρησμό από το Μαντείο των Δελφών ότι η σωτηρία τους θα ήταν «τα ξύλινα τείχη». Η πλειοψηφία των Αθηναίων υιοθέτησε την άποψη του Θεμιστοκλή ότι ο χρησμός μιλούσε για τις 200 τριήρεις που διέθεταν.
Έτσι, όταν οι Πέρσες έφθαναν κοντά στην πόλη τους, οι Αθηναίοι θα έπρεπε να καταφύγουν στα πλοία τους και από εκεί να δώσουν την αποφασιστική μάχη εναντίον του εισβολέα.
Οι περισσότεροι Αθηναίοι έφυγαν από την πόλη μαζί με τις οικογένειές τους πάνω στις τριήρεις. Τα γυναικόπαιδα και οι ηλικιωμένοι βρήκαν καταφύγιο στην Τροιζήνα, ενώ οι μάχιμοι άνδρες παρέμειναν στις τριήρεις που είχαν αγκυροβολήσει στη Σαλαμίνα.
Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο Ξάνθιππος, ο πατέρας του Περικλή.
Όστρακο με το όνομα του Ξάνθιππου από την οστρακοφορία του 484 π. Χ. Πηγή: Wikipedia
Ο Ξάνθιππος ανακαλείται από την εξορία και αναλαμβάνει τριήραρχος
Όταν οι Πέρσες επιτέθηκαν στην Ελλάδα, ο Ξάνθιππος ήταν εξόριστος αφού είχε εξοστρακιστεί το 484 π. Χ. Όμως, ο Θεμιστοκλής κανόνισε να επιστρέψουν όλοι οι εξόριστοι, ανάμεσά τους ο Ξάνθιππος και ο Αριστείδης, ο μεγάλος πολιτικός αντίπαλος του Θεμιστοκλή.
Ο Ξάνθιππος ήταν μέλος της αθηναϊκής αριστοκρατίας και βέβαια ευκατάστατος. Επιπλέον, η οικογένεια της γυναίκας του, της Αγαρίστης -μητέρας του Περικλή-, ήταν οι Αλκμεωνίδες, η πλουσιότερη και ισχυρότερη οικογένεια της Αθήνας. Έτσι, ο Ξάνθιππος θα είχε πάρει μεγάλη προίκα όταν παντρεύτηκε την Αγαρίστη.
Είναι σχεδόν βέβαιο ότι το 480 π. Χ. ο Ξάνθιππος ήταν τριήραρχος, υπεύθυνος για τη χρηματοδότηση και διακυβέρνηση μίας τριήρους, υποχρέωση που είχαν οι πλουσιότεροι Αθηναίοι που ανήκαν στην τάξη των πεντακοσιομέδιμνων.
Επιστρέφοντας λοιπόν ο Ξάνθιππος από την εξορία είχε λίγο χρόνο να ασχοληθεί με τα της οικείας του, αφού ως τριήραρχος είχε την πλήρη ευθύνη για κάθε λεπτομέρεια της τριήρους και των περίπου 200 ανδρών του πληρώματός της.
Προτομή ρωμαϊκών χρόνων που ίσως απεικονίζει τον Ξάνθιππο. Πηγή: Pinterest
Ο σκύλος του Ξάνθιππου
Σύμφωνα με τον αρχαίο συγγραφέα Πλούταρχο (Βίος Θεμιστοκλή, Κεφάλαιο 10), όταν δόθηκε η διαταγή στους Αθηναίους να εκκενώσουν την πόλη τους, λίγο πριν από την έλευση του Ξέρξη, ο Ξάνθιππος άφησε πίσω στην Αθήνα τον αγαπημένο του σκύλο.
Ο Πλούταρχος -που δεν καταγράφει το όνομα του σκύλου- υπονοεί ότι ο Ξάνθιππος τον άφησε επίτηδες, δηλαδή, δεν τον ξέχασε μέσα στον πανικό της στιγμής, αφού βρισκόταν πολύ κοντά στην τριήρη του Ξάνθιππου λίγο πριν αυτή φύγει από την ακτή (του Φαλήρου ή του Πειραιά).
Ο Ξάνθιππος μάλλον άφησε τον σκύλο όταν διαπίστωσε ότι δεν μπορούσε να τον πάρει μαζί του. Ο χώρος σε μία τριήρη ήταν πολύ περιορισμένος και προτεραιότητα είχαν οι άνθρωποι. Ο Ξάνθιππος αγαπούσε τον σκύλο του, αλλά μεγαλύτερη σημασία είχαν για εκείνον η σωτηρία της Αθήνας, το πλήρωμα της τριήρουςκαι η οικογένειά του. H γυναίκα του, Αγαρίστη -η οποία πιθανότατα ζούσε το 480 π. Χ. καθώς είχε ένα μικρό παιδί, άρα ήταν αρκετά νέα- και ο μόλις τεσσάρων χρόνων γιός του, Περικλής.
Το σκυλί εγκαταλείφθηκε και η τριήρης κατάφορτη με ανθρώπους σήκωσε άγκυρες για τη Σαλαμίνα. Όμως, καθώς απέπλευσε, ο σκύλος του Ξάνθιππου έπεσε στη θάλασσα και άρχισε να κολυμπά δίπλα στο σκάφος. Το εκπληκτικό ήταν ότι κατάφερε να φθάσει την τριήρη και να κολυμπήσει δίπλα της μέχρι και τη Σαλαμίνα.
Το “Ανάγλυφο Λενορμάν”, από την Ακρόπολη των Αθηνών απεικονίζει αθηναϊκή τριήρη του 5ου αιώνα π.Χ. Πηγή: Wikipedia
Φαίνεται ότι το πολεμικό πλοίο, ανέπτυξε πολύ μικρή ταχύτητα εξαιτίας του υπερβολικού βάρους και για λόγους ασφαλείας των πολλών αμάχων που μετέφερε. Όταν έφθασε στη Σαλαμίνα, μέσα από τη θάλασσα δίπλα της βγήκε και ο σκύλος στην ακτή.
Ήταν ακόμη ζωντανός, αλλά τελείως εξαντλημένος. Περπάτησε λίγο, λιποθύμησε και άφησε την τελευταία πνοή του.
«Κυνόσημα»: Ο τάφος του σκύλου στη Σαλαμίνα
Ο Πλούταρχος σημειώνει ότι την εποχή του, πάνω από πέντε αιώνες μετά το συμβάν, υπήρχε στην ακτή της Σαλαμίνας ο τάφος του σκύλου, και μάλιστα ότι απ’ αυτόν πήρε το όνομά του το ακρωτήρι «Κυνόσημα» του νησιού.
Είναι πολύ πιθανόν ο σκύλος του Ξάνθιππου να άφησε την τελευταία του πνοή στα χέρια του κυρίου του, ο οποίος θα τον είδε να βγαίνει στην ακτή της Σαλαμίνας και θα έτρεξε κοντά του. Στη συνέχεια, ο περίλυπος Ξάνθιππος έθαψε τον τετράποδο φίλο του στην ακτή φτιάχνοντας από πάνω του ένα μικρό τύμβο που αργότερα το έβλεπαν οι ναυτικοί με αποτέλεσμα να δώσουν το όνομα στο ακρωτήρι.
Έτσι διασώθηκε η συγκινητική ιστορία της αγάπης και αυτοθυσίας ενός σκύλου για το κύριο του στην αρχαία Ελλάδα.
Αρχική εικόνα: Επιτύμβιο γλυπτό σκύλου. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Πηγή: Wikimediamtx. https://commons.wikimediamtx.org/wiki/File:Funerary_statue_of_a_dog_at_the_National_Archaeological_Museum_of_Athens_on_7_May_2018.jpg