Στη χώρα μας έχουμε πολλές και διαφορετικές διαλέκτους με πιο γνωστή να είναι αυτή την Κρητικών. Στην πραγματικότητα οι γλώσσες της Ελλάδας είναι πολλές και μάλιστα υπάρχουν και κάποιες τόσο σπάνιες που τείνουν να εξαφανιστούν εντελώς.
Το μικρό χωριουδάκι της Αντιάς που βρίσκεται στην Έυβοια και τη σφυριχτή «μυστική» γλώσσα που χρησιμοποιούν μονάχα κάποιοι από τους κατοίκους του εξυμνεί το BBC μέσα από δημοσίευμα του. Ο Eliot Stein από το βρετανικό πρακτορείο πραγματοποιεί το αφιέρωμα.
Η προέλευση της μυστηριώδους γλώσσας
Η ιδιόμορφη διάλεκτος της Αντιάς, γνωστή και ως σφυριά, είναι μια σφυριχτή γλώσσα που ομιλείται από τους κατοίκους του ορεινού χωριού. Εκτός από την Αντιά, διάλογοι μέσω σφυριγμάτων έχουν καταγραφεί και στα χωριά Σιμικούκι και Ευαγγελισμός. Η σφυριά βασίζεται αποκλειστικά στα σφυρίγματα.
Κάποιος που δεν μιλάει αυτή τη γλώσσα, ακούγοντας τη, δεν αναγνωρίζει καμία λέξη παρά μόνο διαφορετικού είδους σφυρίγματα. Σήμερα ο πληθυσμός του μικρού χωριού έχει συρρικνωθεί στα 37 άτομα από 250 που ήταν κάποτε, με αποτέλεσμα έξι μόλις ντόπιοι να είναι σε θέση να μιλήσουν τη «σφυριά».
Όπως εξηγεί ο αρθρογράφος, όταν έφτασε στο χωριό τον υποδέχτηκε ο 45χρονος Γιάννης Αποστόλου ο οποίος του έδειξε στην πράξη τη σφυριά για το καλωσόρισμα στον τόπο. Η 76χρονη κυρία Κούλα δεν άργησε να πάρει μέρος στη συζήτηση.
Τα μέσα ενημέρωσης ανακάλυψαν τη γλώσσα το Μάρτιο του 1969 όταν σωστικά συνεργεία προσπαθούσαν να εντοπίσουν τη σορό ενός πιλότου, το αεροπλάνο του οποίου προσέκρουσε στην περιοχή του όρους Όχη. Πιθανολογείται ότι οι κάτοικοι της Αντιάς ήταν απόγονοι Περσών στρατιωτών, οι οποίοι φρουρούσαν Έλληνες αιχμαλώτους στην περιοχή της Καρύστου.
Ύστερα άπω την ήττα τους στην Ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο Περσικός στρατός εγκατέλειψε τους φρουρούς της Καρύστου, οι οποίοι κατέφυγαν στις ορεινές περιοχές γύρω από την Αντιά. Αναμείχθηκαν με τους τοπικούς πληθυσμούς και αφομοιώθηκαν από αυτούς.
Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, οι κάτοικοι της Αντιάς είναι δωρικής καταγωγής, αφού σε αντίθεση με τους γύρω πληθυσμούς δεν μιλoύν αρβανίτικα. Μια λιγότερο γνωστή εκδοχή παρουσιάζει ως «πατέρες» της σφυριάς μια ομάδα από κατοίκους της Αίνου στη Θράκη, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στην περιοχή το 1469 ως αιχμάλωτοι των Βενετών.
Η γλώσσα που κινδυνεύει να εξαφανιστεί
Όπως αναφέρει η Dimitra Hengen, μια Ελληνίδα γλωσσολόγος που συνόδευσε το δημοσιογράφο στην Αντιά, η σφυριά είναι στην πραγματικότητα μια εκδοχή της ομιλούμενης ελληνικής, στην οποία τα γράμματα και οι συλλαβές αντιστοιχούν σε ξεχωριστούς τόνους.
Η ουσιαστική διαφορά που εντοπίζεται με την ελληνική γλώσσα είναι πως τα μηνύματα με σφυρίγματα μπορούν να ακουστούν ως τέσσερα χιλιόμετρα μακριά, δηλαδή δέκα φορές πιο μακριά από μια κραυγή.
«Όταν ήμουν μικρός έπρεπε να μάθω τη σφυριά για να επιβιώσω», λέει ο 69χρονος Παναγιώτης Τζαναβάρης προσθέτοντας πως αν χαθεί η γλώσσα θα χαθεί και η πολιτιστική κληρονομιά του τόπου. Το 2010 ο ίδιος δημιούργησε τον Πολιτιστικό Οργανισμό της Αντιάς στο μονοθέσιο σχολείο του χωριού προκειμένου οι παλαιότεροι να παραδίδουν μαθήματα στους νεότερους για την τοπική διάλεκτο.
Τρία περίπου χρόνια πριν ο Τζαναβάρης καλωσόρισε μια ομάδα γλωσσολόγων από τα πανεπιστήμια των Yale και Harvard ώστε να καταγράψουν τα «σφυρίγματα» για τις επόμενες γενιές. Πέρσι στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη παρουσιάστηκε ειδικό ντοκιμαντέρ για τη σφυριά.
Δυστυχώς, η σφυριά αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να εξαφανιστεί μέσα στα επόμενα χρόνια, κάτι το οποίο επιβεβαιώνεται και από τον Άτλαντα της Unesco σχετικά με τις γλώσσες του κόσμου σε κίνδυνο, καθώς στην Ευρώπη η «σφυριά» έχει τους λιγότερους ομιλητές.