Απείρανθος: Το Χωριό Της Νάξου Με Τα Πέντε Μουσεία, Τη Δική Του Γλώσσα Και Την Σμυρίδα
Απείρανθος Νάξου: Το χωριό με τα πετρόκτιστα σπίτια, με τις δικές του παραδόσεις, με τα δικά του προϊόντα, με τους σημαντικούς Έλληνες που γεννήθηκαν εδώ. «Τ’ Απεράθου» όπως το λένε οι ντόπιοι είναι το χωριό του Μανώλη Γλέζου, ο οποίος υπήρξε και πρόεδρος της κοινότητας τη δεκαετία του 1980. Το χωριό αποτελεί και την καταγωγή του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, ο οποίος υπήρξε πρωθυπουργός τςη Ελλάδας.
Οι Κυκλάδες είναι γνωστές σε όλο τον κόσμο για τις παραλίες τους και τα παραθαλάσσια ψαροχώρια τους, την έντονη καλοκαιρινή νυχτερινή ζωή και τους ανεμόμυλους που «αγναντεύουν» τη θάλασσα.
Υπάρχει, όμως, ένα κυκλαδονήσι που ενώ τα έχει όλα αυτά, έχει και κάτι ακόμα. Ορεινά χωριά, με γραφικά σπίτια και σοκάκια, με πολιτιστικές επιλογές και ντόπιους παραγωγούς που φτιάχνουν εξαιρετικά τυριά και προϊόντα από κρέας. Η Νάξος. Και ίσως το πιο όμορφο από αυτά τα χωριά είναι η Απείρανθος.
Το χωριό με τα πετρόκτιστα σπίτια, με τις δικές του παραδόσεις, με τα δικά του προϊόντα, με τους σημαντικούς Έλληνες που γεννήθηκαν εδώ. «Τ’ Απεράθου» όπως το λένε οι ντόπιοι είναι το χωριό του Μανώλη Γλέζου, ο οποίος υπήρξε και πρόεδρος της κοινότητας τη δεκαετία του 1980. Είναι, επίσης, γενέτειρα του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη ο οποίος υπήρξε πρωθυπουργός της Ελλάδας και ένας από τους 6 εκτελεσθέντες στη Δίκη των Έξι, αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Η Απείρανθος ήταν επίσης το πρώτο χωριό της Νάξου που ένιωσε για τα καλά το πέρασμα της κακοκαιρίας «Ελπίδα». Στο χωριό που βρίσκεται στα 600 μέτρα υψόμετρο, τα χιόνια δεν είναι κάτι πρωτοφανές, ωστόσο η πυκνότητα της χιονόπτωσης που ξεκίνησε το απόγευμα της Κυριακής 23 Ιανουαρίου εντυπωσίασε.
Εμείς βρεθήκαμε στο «μαρμάρινο χωριό» που βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Φανάρι, ανάμεσα σε δύο κοιλάδες με αμπέλια και περιβόλια, μία χειμωνιάτικη αλλά όχι χιονισμένη μέρα του Ιανουαρίου. Αυτό που εντυπωσιάζει στην Απείρανθο είναι ότι διατηρεί σχεδόν ανέπαφη την αρχιτεκτονική της μορφή, η οποία προέρχεται από την εποχής της Ενετοκρατίας.
Άλλωστε όλο το χωριό είναι χαρακτηρισμένο ως παραδοσιακός οικισμός. Μάλλον το καύχημα αυτής της αρχιτεκτονικής στην Απείρανθο είναι ο πύργος του Ζευγώλη. Αποκλείεται να μην τον δείτε αν έρθετε εδώ καθώς είναι χτισμένος στην είσοδο του χωριού. Ένα εντυπωσιακό οικοδόμημα του 17ου αιώνα φτιαγμένο πάνω σε βράχο. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό που θα σας εντυπωσιάσει, καθώς όλο το χωριό διασχίζουν μαρμάρινα καλντερίμια με αψιδωτές καμάρες, όμορφα πέτρινα σπίτια και πύργοι.
Ένα χωριό με τη δική του γλώσσα
Ο τοπικός πολιτισμός έχει σαφή διαφορά από τα άλλα χωριά των Κυκλάδων, ακόμα και από τα άλλα χωριά της Νάξου. Μία θεωρία είναι ότι αυτό έχει να κάνει με την κρητική, σφακιανή και ανωγειανή καταγωγή των κατοίκων του. Ακόμα κι αν δεν είναι 100% επιβεβαιωμένη αυτή η θεωρία, το σίγουρο είναι πως οι Απειραθιώτες διατηρούν αρκετά ήθη και έθιμα που μοιάζουν με αυτά της Κρήτης.
Στα γλέντια τους σχεδόν πάντα υπάρχουν κρητικές λύρες και λαούτα. Η Απείρανθος είναι γνωστή και σαν «το χωριό που στιχουργεί». Πολλοί από τους περίπου 550 κατοίκους έχουν ταλέντο στην αυτοσχέδια ποίηση και η Απείρανθος έχει τις δικές της μαντινάδες. Εδώ λέγονται «κοτσάκια». Επίσης στη ντοπιολαλιά είναι σύνηθες ο φθόγγoς «ρ» να αντικαθίσταται με το «λ», κάτι που γίνεται και στα κρητικά.
Τα υφαντά
Την εποχή που ήταν κοινοτάρχης του χωριού, το 1987, ο Μανώλης Γλέζος πήρε την πρωτοβουλία για την δημιουργία του Συνεταιρισμού Παραδοσιακής Τέχνης Γυναικών Απεράθου. Ο συνεταρισμός υπάρχει ακόμα 25 χρόνια μετά και το εκθετήριό του βρίσκεται στην είσοδο του χωριού. Εκεί οι επισκέπτες μπορούν να βρουν υπέροχα χειροποίητα υφαντά, φτιαγμένα στον αργαλειό. Δείγμα του πόσο ενσωματωμένη είναι η τέχνη της χειροποίητης υφαντουρίας στην κουλτούρα του χωριού είναι πως και για τον αργαλειό υπάρχει εδώ μία τοπική λέξη. Η κρεβαταριά.
Η «νόστιμη» Νάξος
Αν και στο νησί θα βρείτε φρεσκότατα ψάρια, η Νάξος είναι το πιο «κρεατογαλακτομικό» νησί των Κυκλάδων. Οπότε, ειδικά για τους χειμερινούς μήνες , οι γευστικές προτάσεις μας κινούνται σε αυτή τη λογική. Από γραβιέρα Νάξου, προϊόν ΠΟΠ, τοπικά κρέατα, πατάτες Νάξου με την ιδιαίτερη γεύση, μέχρι πατούδο, δηλαδή κατσίκι ή αρνί γεμιστά με χόρτο και ρύζι, πίτες και θυμαρίσιο μέλι ο καλοφαγάς επισκέπτης θα βρει αυτό που ψάχνει.
Το χωριό με τα πέντε μουσεία
Ο επισκέπτης θα εντυπωσιαστεί από το γεγονός πως σε ένα τόσο μικρό μέρος υπάρχουν τόσες καλές πολιτιστικές προτάσεις. Στην Απείρανθο υπάρχουν πέντε μουσεία: Αρχαιολογικό, Φυσικής Ιστορίας, Γεωλογικό, Λαογραφικό και το Μουσείο Παιδικού Πολιτισμού. Στο χωριό υπάρχει και η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη των Κυκλάδων, η οποία είναι αφιερωμένη στον Νίκο Γλέζο, αδερφό του Μανώλη Γλέζου, ο οποίος εκτελέστηκε από τους Ναζί το 1944.
Η σμύριδα και η Μουτσούνα
Εκτός από τρόφιμα, το πιο γνωστό σε όλη την Ελλάδα προϊόν από τη Νάξο και ειδικά την Απείρανθο ήταν για δεκαετίες η σμύριδα. Ένα πέτρωμα που χρησιμοποιούνταν εκτεταμένα για την κατασκευή μυλόπετρων σε ανεμόμυλους ενώ κονιοποιημένο και αναμειγνυόμενο με λάδι και νερό χρησιμοποιούνταν για το γυάλισμα μετάλλων και λίθων.
Στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Νάξου υπήρχαν δεκάδες ορυχεία. Η σμύριδα από αυτά έφτανε στο επίνειο της Απειράνθου, τη γραφική Μουτσούνα, 9 χιλιόμετρα από την Απείρανθο. Εδώ κατέληγε ένας εναέριος σιδηρόδρομος, ένα πρωτοποριακό τεχνικό έργο για την εποχή του. Τα σημάδια του υπάρχουν και σήμερα. Η σμύριδα μεταφέρονταν από τα βαγόνια του τρένου στα καράβια και από εκεί σε όλη την Ελλάδα. Σήμερα στη Μουτσούνα υπάρχουν ενοικιαζόμενα δωμάτια και εξαιρετικές ψαροταβέρνες.