Η φήμη του έχει φτάσει σε όλη την Ευρώπη και όχι άδικα. Πρόκειται για ένα από τα ωραιότερα παραδοσιακά χωριά της Κρήτης, γεμάτο χρώματα και αρώματα. Βρίσκεται στο νομό Ηρακλείου, έχει αποσπάσει διεθνείς διακρίσεις και από τα αμπέλια του παράγεται εκλεκτό κρητικό κρασί.
Όσα κι αν έχετε ακούσει για τις Αρχάνες είναι λίγα μπροστά σε όσα θα συναντήσετε αν τις επισκεφτείτε.
Οι Αρχάνες ξεδιπλώνουν την αρχοντική ομορφιά τους σε υψόμετρο 380, ενώ στα «πόδια» τους απλώνεται ο εύφορος κάμπος με τους ασημόγκριζους ελαιώνες και τα αμπέλια, απ’ όπου παράγονται τα καλύτερα κρασιά του νησιού.
Είναι ένας πρότυπος παραδοσιακός οικισμός, γεμάτος χρώμα και καθαρές γειτονιές, με σπίτια αναπαλαιωμένα με τέχνη, μεράκι, μα πάνω απ’ όλα σεβασμό στην παράδοση του τόπου.
Οι άνθρωποί του έχουν καταφέρει να διαφυλάξουν σαν επτασφράγιστο μυστικό την πολιτιστική τους κληρονομιά και ταυτότητα.
Μάλιστα, επισφράγισμα της αναβαθμισμένης εικόνας τους (που ξεκίνησε από το 1992) υπήρξε η διάκριση των Αρχανών με το πρώτο βραβείο «Ολοκληρωμένης και Αειφόρου Ανάπτυξης Εξαιρετικής Ποιότητας», τον Οκτώβριο του 2000, στο πλαίσιο του διαγωνισμού που διενήργησε η Ε.Ε. και η Διεθνής Ενωση RED (Ruralite Environment Development) για την Αγροτική Ανάπτυξη και την Αναβάθμιση Χωριών.
Εχουν διακριθεί, επίσης, το 2001 με το Xρυσό Bραβείο Περιβάλλοντος «Ελευθέριος Πλατάκης» του Πανεπιστημίου Κρήτης για τις παρεμβάσεις που έχουν γίνει για την προστασία και την ανάδειξη τόσο στο φυσικό όσο και στο δομημένο περιβάλλον.
Σε κάθε βήμα ο επισκέπτης μαθαίνει όλο και περισσότερα για τις Αρχάνες. Γι’αυτό έχουν φροντίσει οι ντόπιοι: το Λαογραφικό Μουσείο, το Αρχαιολογικό Μουσείο, το εργαστήριο γλυπτικής, το Μουσείο Κρητικής Ιστορίας και Παράδοσης λίγο πιο έξω.
Στις Άνω Αρχάνες, στην Τουρκογειτονιά, στην αναπαλαιωμένη Φάμπρικα Ελένη θα μάθετε τα πάντα για τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής ελαιόλαδου.
Οι αυλές των σπιτιών αποτελούν από μόνες τους λόγο για να επισκεφτεί κανείς το χωριό. Μεγάλες κι ολάνθιστες, μοιάζουν με όαση.
Όλο το χωριό έχει μια αύρα διαφορετική από όλα τα άλλα κρητικά χωριά κι αυτό χάρη στους απέραντους αμπελώνες που κυκλώνουν το χωριό και στις δροσερές πηγές και τα υπόγεια νερά που διασχίζουν τα πέτρινα καλντερίμια και την πλατεία.
Το όνομα «Αρχάνες» έχει ινδοευρωπαϊκή ρίζα, εμφανίζεται από τον 5ο αιώνα π.Χ. στον ενικό (Αρχάνα) και σχετίζεται με το νερό. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης, η ιστορία του οποίου χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Στην ίδια περιοχή όπου είναι σήμερα χτισμένη η κωμόπολη των Αρχανών, σε χρόνια μακρινά υπήρχε μια ακμάζουσα μινωική πολιτεία. Ο τόπος κατοικούνταν ήδη από τα νεολιθικά χρόνια (6000 π.Χ.), ενώ στη μεγάλη ακμή του έφτασε μεταξύ του 2500 και του 1400 π.Χ.
Οπως μαθαίνουμε από τις αρχαιολογικές μελέτες, την περίοδο που οικοδομήθηκαν τα μεγάλα ανάκτορα στην Κνωσό, τη Φαιστό και στα Μάλια, χτίστηκε και ένα μεγαλοπρεπές ανάκτορο στις Αρχάνες.
Τι να δείτε: Μια επίσκεψη στη μινωική πόλη των Αρχανών (Κάτω Αρχάνες) και στο ιερό κορυφής του Γιούχτα αξίζουν τον κόπο, όπως και η σύσταση των ενδιαφερομένων με τον «Λαβύρινθο», το μουσικό εργαστήρι του Ιρλανδού Ross Daly.
Μια μικρή υποσημείωση για το άκρως ενδιαφέρον και επιτυχημένο Houdetsi Music Festival, αν η τύχη σας φέρει στο Χουδέτσι τον Αύγουστο!