Ψηλά, στα σύνορα της Δυτικής Μακεδονίας συναντά κανείς ένα από τα πλουσιότερα μέρη της Ελλάδας σε επίπεδο βιοποικιλότητας. Καθώς προσεγγίζουμε με αυτοκίνητο τις Πρέσπες, από την θέση Περβάλη με την πανοραμική θέα, ήδη εντυπωσιαζόμαστε από την ετερογένεια του τοπίου. Μια ετερογένεια που εξηγεί τον φυσικό πλούτο της περιοχής.
Η σημασία της αναγνωρίστηκε ήδη από το 1974, όταν η ελληνική Πολιτεία κήρυξε ολόκληρη σχεδόν την ελληνική Πρέσπα Εθνικό Δρυμό. Αλλά και αργότερα, όταν το μεγαλύτερο μέρος του δρυμού και μεγάλο τμήμα του όρους Βαρνούς συγκαταλέχθηκαν στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA 2000. Τα εύσημα πηγαίνουν σε μεγάλο βαθμό, στην Εταιρία Προστασίας Πρεσπών που από το 1980 κάνει αυτήν την σπουδαία προσπάθεια διατήρησης των ποικίλων βιοτόπων που ο επισκέπτης απολαμβάνει μέχρι και σήμερα.
Έχοντας υπόψιν ότι η Ελλάδα, ο βοτανόκηπος της Ευρώπης, μετράει 6.652 αυτοφυή φυτά και 1462 ενδειμικά είδη και υποείδη, εύκολα εντυπωσιάζεται κανείς συνειδητοποιώντας πως στο εθνικό πάρκο Πρεσπών, που αποτελεί το 1% της χερσαίας έκτασης της χώρας, συναντάμε περίπου το 26% αυτών των φυτικών οργανισμών. Χαρακτηρίζεται ως 1 από τις 25 ελληνικές περιοχές hotspot, περιοχές δηλαδή υψηλής συγκέντρωσης ειδών, όπως αναφέρει ο βοτανικός- φυτοκοινωνιολόγος Φανούριος- Νικόλαος Σακελλαράκης.
Οι ζώνες βλάστησης και τα φυτά που συναντάμε αλλάζουν έντονα αναλόγως το υψόμετρο και το μικροκλίμα. Ερχόμενος κανείς από το Πισοδέρι του όρους Βαρνούντα, κινείται αρχικά σε δάσος οξυάς, για να συνεχίσει στα αλπικά λιβάδια και να καταλήξει, στη βορεινή κατάφυτη πλευρά του βουνού, στο χωριό Άγιος Γερμανός στις Πρέσπες. Η πανοραμική θέα σου κόβει την ανάσα. Τις κατάλληλες εποχές, η περιοχή είναι γεμάτη με αγριολούλουδα, μανιτάρια, άγριες φράουλες, μύρτιλα, σμέουρα, βατόμουρα και πολλά άλλα βότανα που συνήθως τα αναζητούν και οι αρκούδες του βουνού.
Στην ευρύτερη περιοχή της Πρέσπας βρίσκουμε 12 είδη αγριοτριανταφυλλιάς, rosa canina, με τη μεγάλη περιεκτικότητα των καρπών της σε βιταμίνη
Ανάμεσα στα βότανα της ευρύτερης περιοχής της Πρέσπας βρίσκουμε 12 είδη αγριοτριανταφυλλιάς, rosa canina, με τη μεγάλη περιεκτικότητα των καρπών της σε βιταμίνη C. Σε υψόμετρο άνω των 1000 μέτρων, απαντάται και ο Sideritis raeseri, ένα σημαντικό απειλούμενο είδος τσαγιού του βουνού, η εξάπλωση του οποίου περιορίζεται στο δυτικό τμήμα της Βαλκανικής χερσονήσου. Άξια αναφοράς για τη μοναδικότητα και τις θεραπευτικές της ιδιότητες και η ενδημική Κενταύρια της Πρέσπας, Centaurea prespana, όπως και το νέο είδος για την επιστήμη Centaurea devasiana που επίσης περιορίζεται γεωγραφικά στο όρος Ντέβας.
Σημαντικό μέρος του αγροδασικού οικοσυστήματος, τα 3 προστατευόμενα δάση αιωνώβιων Αρκεύθων, Juniperus oxycedrus.
Εκτός από τα δάση οξιάς, στην περιοχή φύονται δρυς, σφενδάμια, φουντουκιές, λευκή και μικτή Ελάτη όπως και η σπουδαία φαρμακευτική σημύδα, Betula pendula, χαρακτηριστικό δέντρο των ψυχρότερων περιοχών της Βόρειας Ευρώπης. Σημαντικό μέρος του αγροδασικού οικοσυστήματος, τα 3 προστατευόμενα δάση αιωνώβιων Αρκεύθων, Juniperus oxycedrus. Επίσης σπουδαίο φαρμακευτικό φυτό που έπαιξε σημαντικό ρόλο και στην ανθρώπινη διαβίωση, καθώς το ανθεκτικό του ξύλο χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή σκεπών στα σπίτια, για βάρκες αλλά και παραδοσιακές μεθόδους πλωτής αλιείας. Παλιότερα, βράζανε τους σπόρους του καρπού τον χειμώνα στη σόμπα, για να αρωματίσουν το εσωτερικό των σπιτιών.
Εκτός από τα δάση οξιάς, στην περιοχή φύονται δρυς, σφενδάμια, φουντουκιές, λευκή και μικτή Ελάτη όπως και η σπουδαία φαρμακευτική σημύδα, Betula pendula, χαρακτηριστικό δέντρο των ψυχρότερων περιοχών της Βόρειας Ευρώπης.
Χαμηλά στη λίμνη, κοντά στα πανέμορφα νούφαρα, Nymphaea alba, που παλιά οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν σαν καλοκαιρινά καπέλα, συναντάμε το φυτό Lemna minor ή αλλιώς τη «φακή του νερού». Αποτελεί το δεύτερο μικρότερο φυτό της Ελλάδας, μεγέθους 1,5-4 χιλιοστών, όπως μας εξηγεί ο κ. Σακελλαράκης.
Όπως επίσης, και την Aldrovanda vesiculosa, «το φυτό του υδροτροχού», η οποία στην Ελλάδα εμφανίζεται μόνο στην Πρέσπα και αποτελεί ένα υδρόβιο σαρκοφάγο φυτό που φημίζεται για τις πιο γρήγορες κινήσεις δαγκάνας. Συγχρόνως το γνωστό μας καλάμι, Phragmites australis, και το ψαθί, Typha angustifolia, που εκτός από τους πελεκάνους που φτιάχνουν τις πολύτιμες φωλιές τους με αυτά, για χρόνια τα χρησιμοποιούσαν και οι άνθρωποι και πάλι για κατασκευές στο σπίτι και τον κήπο τους.
Φυσικά, δεν πρέπει να παραλείψουμε τα γνωστά όσπρια Πρεσπών. Πολύχρωμες χαντρες, μαύροι γιγαντες, φασόλι πλακέ, φακές και φυσικά οι περίφημοι ελέφαντες Πρεσπών. Το μικροκλίμα της περιοχής αλλά και η φτωχή σε ασβέστιο σύσταση του εδάφους της, χαρίζουν στα όσπρια τα χαρακτηριστικά εκείνα που τα κάνουν να ξεχωρίζουν και βοηθα να μην χρησιμοποιουνται φυτοφαρμακα, ένω οι σπόροι είναι κυρίως ντοποι. Σήμερα, μάλλον δεν θα βρούμε παραδοσιακές τεχνικές, όπως τα αλογα που πατούσαν τα φασόλια για να ξεχωρισουν τον καρπό, αλλά σίγουρα βρίσκουμε ακόμα την παραδοσιακή ποιότητα και γεύση τους.
Μια πετυχημένη ονομασία καθώς οι λίμνες βρίσκονται στο μέσο μιας λεκάνης, ενας τοπος που περιβαλεται από βουνά και διατηρεί αυτόν τον τεράστιο πλούτο άγριας ζωής
Η λίστα συνεχίζεται και αποδεικνύει πως το ίδιο το όνομα της μαρτυρά πολλά. Η πιθανότερη ερμηνεία της λέξης «Πρέσπα» έρχεται από το λατινικό «praesepe» που σημαίνει φάτνη. Μια πετυχημένη ονομασία καθώς οι λίμνες βρίσκονται στο μέσο μιας λεκάνης, ενας τοπος που περιβαλεται από βουνά και διατηρεί αυτόν τον τεράστιο πλούτο άγριας ζωής.
Συνειδητοποιώντας, λοιπόν, την πολυδιάστατη αξία της Πρέσπας, ιδιαίτερα ενόψει κλιματικής αλλαγής όπως τονίζει ο κ.Σακελλαράκης, διαπιστώνει κανείς ότι η περιοχή προσφέρει κάτι σημαντικό και ίσως κρίσιμο. Μια σπουδαία παρακαταθήκη βιοποικιλότητας αλλά και άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς για το μέλλον.