Καθώς το πλοίο μανουβράρει στο λιμάνι, έχεις την ευκαιρία να ανιχνεύσεις το νησιωτικό τοπίο. Θα χαζέψεις την πολυσύχναστη προκυμαία, τα μεγαλόπρεπα νεοκλασικά κτίρια ψηλότερα, τη γειτονιά της Ανάστασης και την αντικρινή πολιτεία της Ανω Σύρας με το κυκλαδικό ταμπεραμέντο να στεφανώνει την κορφή του λόφου.
Διατρέχοντας τις ακτές και τα μεσόγεια του νησιού, αμέσως θα διαπιστώσεις ότι η Σύρα -όπως την αποκαλούν οι δικοί της- έχει δύο διαφορετικά πρόσωπα. Το πρώτο είναι το αρχοντικό με εμφανή ωστόσο σημάδια παρακμής, ενώ το άλλο, το απλό και νησιώτικο χαρακτηρίζεται από μικρά γραφικά χωριά και δουλεμένη εδώ και αιώνες από τον άνθρωπο, ενδοχώρα. Ολο το σκηνικό μοιάζει με αιγαιοπελαγίτικη ζωγραφιά.
Η Ερμούπολη είναι μια πόλη που γεννήθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους. Ηδη εδώ είχαν καταφύγει πρόσφυγες από τη Χίο, τα Ψαρά, την Υδρα, την Κρήτη, τη Σμύρνη που έφεραν μαζί τους γνώσεις, δεξιοτεχνία και πλούτη.
Από τα μισά του 18ου αιώνα με την εξάλειψη της μάστιγας της πειρατείας, το λιμάνι άρχισε να αποκτά μεγάλη εμπορική κίνηση καθώς βρισκόταν πάνω στα θαλάσσια περάσματα προς την Ανατολή.
Η τότε πρόταση του κυβερνητικού Λουκά Ράλλη να ονομαστεί η νέα πόλη Ερμούπολη -αφιερωμένη δηλαδή στον «Κερδώον Ερμήν» τον αρχαίο ολύμπιο θεό, προστάτη του εμπορίου-, έγινε αποδεκτή από όλους με ενθουσιασμό.
Πράγματι, η Ερμούπολη εκμεταλλευόμενη την πλεονεκτική γεωγραφική θέση της αλλά και τις ευνοϊκές οικονομικές συγκυρίες που δημιουργήθηκαν μετά τη συρρίκνωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, φάνηκε αντάξια του ονόματός της γνωρίζοντας πρωτοφανή ανάπτυξη, η οποία την ανέδειξε σε πρώτη βιομηχανική πόλη της ελεύθερης Ελλάδας και στο σημαντικότερο λιμάνι της!
Η παρακμή ξεκίνησε μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Σήμερα η πρωτεύουσα των Κυκλάδων φαίνεται πως επαναπροσδιορίζει τη θέση της αναζητώντας με την τουριστική ανάπτυξη, τη διέξοδο από την κρίση.
Στο λιμάνι της Ερμούπολης, κατά μήκος της προκυμαίας, βρίσκονται πολλά παλιά κτίσματα και αποθήκες, οι περισσότερες από τις οποίες φιλοξενούν δημόσιες υπηρεσίες. Σε μια από αυτές στεγάζεται η Πινακοθήκη των Κυκλάδων. Πολύ κοντά βρίσκεται το μαρμαρόκτιστο διώροφο τελωνείο που ξεχωρίζει με τις χαρακτηριστικές τοξοστοιχίες στην πρόσοψη.
Κατά μήκος της δυτικής ακτής, ο αιώνας της εμπορικής ακμής του λιμανιού αφήνει τα αποτυπώματά του στα παλιά δίπατα εμπορικά, στους καφενέδες, στα δημόσια κτίρια που τώρα έχουν αλλάξει χρήση και μαζί με την αγορά εξυπηρετούν τις σύγχρονες ανάγκες των κατοίκων και των τουριστών.
Οι γειτονιές της Ερμούπολης απλώνονται γύρω από την πλατεία Μιαούλη συνθέτοντας περιμετρικά τον οικιστικό ιστό της πόλης και τις συνοικίες της Υδραίικα, Ψαριανά, Βαπόρια. Ολοι οι δρόμοι μοιάζουν να οδηγούν στο μέγαρο του Δημαρχείου που δεσπόζει στο κέντρο της πλατείας. Εργο του Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ, ολοκληρώθηκε το 1886 και συνδυάζει διαφορετικούς ρυθμούς με στοιχεία αρχαίου κλασικισμού και αναγεννησιακής τεχνοτροπίας. Το μάρμαρο της Τήνου, σμιλεμένο από τα χέρια του γλύπτη Μπονάνου που φιλοτέχνησε τον ανδριάντα του ναυάρχου της επανάστασης Μιαούλη, αλλά και η μουσική εξέδρα με τα ανάγλυφα του Απόλλωνα και των Μουσών, έργο του πασίγνωστου Βιτάλη, εκπέμπουν την ίδια λάμψη, όσο και το μαρμάρινο δάπεδο στο κέντρο της πλατείας.
Δίπλα στο Δημαρχείο βρίσκεται το κτίριο της παλιάς λέσχης «Ελλάς» -σχεδιασμένο από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Pietro Sampo- που σήμερα στεγάζει το Πνευματικό Κέντρο. Πίσω από την πλατεία ξεχωρίζει το θέατρο «Απόλλων» (1864). Ονομάζεται και «Μικρή Σκάλα του Μιλάνου» καθώς έχει εσωτερικά διακοσμηθεί σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
Στην αριστοκρατική συνοικία Βαπόρια δεσπόζουν τα περισσότερα και καλύτερα διατηρημένα αρχοντικά των μεγαλοαστικών οικογενειών που έχουν ανακαινισθεί πιστά πάνω στις αρχιτεκτονικές φόρμες των προγενέστερων.
Οι εκκλησίες της Ερμούπολης είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο από το παρελθόν της πόλης. Να επισκεφθείτε την Κοίμηση της Θεοτόκου στα Ψαριανά με την αυθεντική αγιογραφία του Θεοτοκόπουλου (El Greco), ενώ από την εκκλησία της Ανάστασης θα έχετε την καλύτερη θέα στην Ερμούπολη και στο λιμάνι. Φυσικά και θα πάτε στα Νεώρια, τα παλιά ναυπηγεία, για ν’ αφουγκραστείτε την ιστορία της ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης που έφερε πλούτο στο νησί και ευμάρεια στους κατοίκους.
Ανω Σύρα, αυθεντικές Κυκλάδες
Το τέλος του αρχαίου κόσμου έφερε την παρακμή στα Κυκλαδονήσια και έδωσε τη σκυτάλη στις βαρβαρικές επιδρομές και στις πειρατείες. Στις αρχές του 13ου αιώνα, η Σύρος βρίσκεται ήδη στα χέρια των Λατίνων και υπάγεται στο Δουκάτο της Νάξου, υπό τον Μάρκο Σανούδο.
Τότε ήταν που ο οικισμός της Ανω Σύρου άρχισε δειλά δειλά να παίρνει τη μορφή τειχισμένης μεσαιωνικής πολιτείας. Στην πορεία του χρόνου η τοπική κοινότητα αποδέχθηκε εξ ολοκλήρου το καθολικό δόγμα. Το 1537 οι Οθωμανοί με τον Μπαρμπαρόσα κυριεύουν το νησί, ενώ μετά λίγα χρόνια ακολουθεί η οριστική κατάλυση του Δουκάτου. Ο σουλτάνος Μουράτ Β’ παραχωρεί προνόμια στους κατοίκους.
Αργότερα οι Γάλλοι ανέλαβαν υπό την προστασία τους τη Σύρο, με αποτέλεσμα μεγάλος αριθμός Ιησουιτών μοναχών και Καπουτσίνων να έρθουν εδώ. Η αυτονομία του νησιού, η διαφορά θρησκευτικού δόγματος, η γαλλική προστασία και η σχετικά ουδέτερη στάση του κατά την επανάσταση του ’21, που έγινε τελικά αποδεκτή και από τις δύο εμπόλεμες πλευρές, έκαναν την Ανω Σύρο προσφιλές καταφύγιο για κάθε κατατρεγμένο.
Σήμερα η Ανω Σύρα διατηρεί πολλά από τα αυθεντικά της μεσαιωνικά γνωρίσματα και σίγουρα αποτελεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέροντα οικισμό που αξίζει να γνωρίσετε.
Ο δρόμος από το λιμάνι μας φέρνει στην Ανω Σύρα σε σημείο με εξαίσια θέα στην Ερμούπολη όπου βρίσκεται η εκκλησία του Σαν Τζώρτζη, η μητρόπολη των Καθολικών.
Από εδώ ο μεσαιωνικός κυκλαδικός οικισμός με τη σφιχτά δομημένη ρυμοτομία του, μοιάζει να κατρακυλά στη ράχη του λόφου. Ασφάλτινοι δρόμοι τον προσεγγίζουν από τρία σημεία όπου παλιά ήταν οι τρεις από τις συνολικά επτά πύλες της οχυρωμένης πόλης. Εκεί κοντά στις πορτάρες, διακρίνει κανείς τμήμα του τείχους που σχηματίζουν τα σφιχταγκαλιασμένα σπίτια, χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε μεσαιωνικού οικισμού.
Οι μετακινήσεις εμπορευμάτων μέσα στον δομημένο χώρο γίνονται με ζώα, ενώ των επισκεπτών αυστηρά με τα πόδια.
Οι πεζόδρομοι είναι στενοί με χαμηλά στεγάδια, ενώ οι μικρές λιτές κατοικίες από τις οποίες οι περισσότερες αναπτύσσονται σε δύο ορόφους λόγω έλλειψης χώρου, ξεχωρίζουν με τα γνήσια κυκλαδικά χαρακτηριστικά τους. Το «τρύπωμα» στα σκαλωτά δρομάκια της Ανω Σύρας είναι μια εμπειρία αξέχαστη.
Στο κεντρικό σοκάκι, την «Πιάτσα», την προσοχή τραβούν τα μαγαζάκια, τα παλιά εργαστήρια και η εμπορική κίνηση. Στα στενά της Ανω Σύρας γεννήθηκε το 1905 ο μεγάλος ρεμπέτης, ο συνθέτης και τραγουδιστής Μάρκος Βαμβακάρης.
